تمرین حنجره

منظور از حنجره قوی و صدای قوی ، صدای بلند و یا فریاد نیست بلکه منظور حنجره و صدایی می باشد که دارای بنیه ای بالا و قدرتی است که بعد از اجرای یک برنامه ، توانایی خود را به طور کامل از دست نداده باشد و به اصطلاح زود نگیرد . بعضی از اشخص هستند که صدای آنها بسیار طنین و پرحجم و بلند است اما بعد از مدتی کار کشیدن از حنجره ، تارهای صوتی آنها از کار می افتد و زود خسته شده و توان انجام فعالیت بیشتر از آن سلب می شود . 

صداسازی

همان طوری که می دانید یکی از مهمترین ابزار مداحی ، سخنرانی ، خطابه و ... داشتن یک صدای خوب است که در رسیدن به هدف ، شخص را یاری می نماید.

صدای خوب در مداحی دلها را بیشتر آماده می کند و باعث اشک گرفتن و انس پیدا کردن می شود . البته ناگفته نماند که صوت زیبا یک استعداد خدادادی است که خیلی ها از آن برخوردار و بعضی بی بهره هستند اما بحث پرورش صدا و ربطی به استعداد ندارد .

گر چه کسی که مستعد است طبیعتا پیشرفت بیشتری در این زمینه خواهد داشت اما حتی افراد مستعد هم باید برای بهتر شدن صدا ، روی آن کار کنند.

در این بخش به انجام بعضی از تمرینات که در بالارفتن کیفیت صدای شخص بی تاثیر نیست می پردازیم.

اصول مداحی

دستگاه چیست ؟

آواز یعنی چه ؟

گوشه یا تکیه چیست ؟

غنه به چه معنا می باشد؟

گام صدا چیست ؟

درجه یعنی چه ؟

ردیف خوانی چیست ؟

گستره چیست ؟

استاد دیدن

اگر انسان بخواهد در فنی مهارت پیدا کند ، گریزی جر بهره مندی از استاد ندارد . زیرا انسان هر قدر هم در کاری خبره شود باز هم تجربه یک پیشکسوت به درد او می خورد و می تواند راهنمای کارش باشد.

بسیاری از ذاکران عزیز هستند که کار خود را فقط با نوار پیش برده اند اما به این مسئله اقرار دارند که اگر استاد می دیدند پیشرفتشان چشمگیر تر بود ، زیر استاد تمام مراحلی را که یک نو آموز طی می کند را گذرانده است و از احتیاجات و نیاز های فعلی او با اطلاع می باشد و می تواند به او در نقاط قوت نیرو بدهد و ضعف ها و نارسایی های او را گوشزد نماید. اما از بدو امر سراغ استاد رفتن ، صحیح نمی باشد زیرا شخص باید به یک حد مطلوب برسد سپس نزد استاد برود تا هم پیشرفت خودش بهتر شود و هم وقت اساتید را ضایع نکند. اگر کسی بعد از مدتی تمرین و ممارست ، برای ادامه کار سراغ استاد برود ، برایش فایده بیشتری خواهد داشت . کسی که هنوز موقع خواندن دست و پایش می لرزد و صدایش کامل از حنجره بیرون نمی آید ، استاد برای او نمی تواند کاری بکند .

بهتر است حدود یکسال به همین تمریناتی که گفته شد و در بخش صداسازی نیز آمد بپردازد و سپس با دستی پر به شاگردی استادی در آید تا دستش باز شود و بتواند از او کار بخواهد و او هم توانایی انجام آن را داشته باشد.

بهترین شکل این مرحله آن است که بعد از مدتی تمرین که به فراخور استعداد و تمرین و پشتکار افراد تفاوت می کند شخص مبتدی همراه استاد خود به مجالس و محافل مذهبی رفته و هر جا که استاد گفت برنامه کوتاه خود را ارائه دهد. مبتدی نیز باید عزم خود را جزم نماید و هر توصیه ای که استادش به او می کند ، با جان و دل انجام دهد . حتی اگر بسیار سخت باشد. این کار سبب پیشرفت خود و دلگرمی استاد به شخص مبتدی شده و باعث می شود که فنون را بهتر و بیشتر به او بیاموزد.

گوش دادن

از انجایی که شرکت در همه مجالس و محافل برای شخص مقدور نیست ، دومین تمرین مهم برای مبتدی گوش کردن برنامه ضبط شده می باشد . این کار سه حسن دارد اول اینکه توانسته یک مجلس خوب را مورد بررسی قرار دهد دوم آنکه می تواند چند بار آن را گوش کرده و برای خود تجزیه و تحلیل نماید ، سوم آنکه می تواند از نوار به عنوان یک منبع مبانی ، شعر ، نوحه و ... استفاده کند .

لازم به ذکر است که نوآموز باید در ابتدای راه مقلد صرف باشد و از خود هیچ گونه ابتکاری به خرج ندهد . اوباید نگاه کند که به خواندن کدام یک از اساتید مداحی بیشتر علاقه دارد و از همان تقلید کند . به این نحو که بعد از مدتی که روی صدای خود و اعتماد به نفس ، کار کرد ، یک نوار را انتخاب نموده و یک قسمت آن را بر می گزیند تا از آن به عنوان برنامه کوتاه خود در مجلس استفاده کند . ابتدا قسمت برگزیده نوار را چند بار خوب گوش می کند به طوری که کاملا وقف و ابتداها ، تحریر زدن ها ، مکث ها و کشیدن ها را حفظ شود و بعد از ان شروع می کند به خواندن همراه نوار . این کار را نیز باید چند مرتبه انجام دهد تا سرعت و ریتم ادای کلمات هم دستش بیاید . وقتی توانست ، همزمان با نوار بخواند ، صدای نوار را کم کرده و خود به تنهایی می خواند و در حین خواندن خود ، صدای نوار را زیر می کند که از نوار جلوتر یا عقبتر نیافتد و این کار را انقدر تکرار می کند تا دقیقا مثل نوار اجرا کند. اندکی نیز تمرین را بدون نوار انجام بدهد تا کاملا خواندن او مثل نوار شود.

البته ناگفته نماند ، صدایی که از نوار بر می خیزد ناشی از یک حنجره بسیار قوی و آماده است ، اما شما هنوز در ابتدای راه هستید و طبیعی است که قدرت خواندن با همان کیفیت بالا که در نوار است را ندارید اما جای نگرانی نیست چون که بسیار سفر باید تا پخته شود خامی و در ابتدای کار همین برای شما کافی است . اما در انتخاب نوار توجه به این نکات الزامی است.

سعی کنید انتخاب نوار توسط یک استاد با تجربه باشد که با صدای شما آشنایی دارد

حتی المقدور باید نوار کسی باشد که به خواندن او علاقه دارید ، چون علاقه ، در یادگیری نقش بسیار مهمی دارد اما اگر استادتان نوار دیگری را به شما توصیه کرد و شما علاقه زیادی به صدای آن خواننده نداشتید ، باز هم جای نگرانی نیست ، زیرا فعلا شما برای تمرین از آن نوار استفاده می کنید و اگر علاقه نداشتید بعدا می توانید سبک خواندن خود را تغییر دهید.

سعی کنید تا جایی که امکان دارد آن نوار کمیاب باشد تا همگان آن را نشنیده باشند که برای تقلید مناسبتر است و در مجلس با خیال راحت تری می توانید آن را پیاده نمایید.

تمرین

مهم ترین فصل مداحی تمرین است زیرا بر تجربه می افزاید و تجربه باعث کاهش اشتباهات و پیشرفت در هر زمینه ای می شود . مبتدی به هیچ وجه نباید تمرینات خود را قطع کند. اولین و بهترین تمرین برای شخص مبتدی ، شرکت در مجالس مذهبی است زیرا اولا از فیض معنوی آن برای صفا پیدا کردن روح بهره مند می شود ، ثانیا با فنون مجلس داری آشنا شده و ثالثا  خود را در مجلس محک می زند و پیشرفت ها و عقب ماندگی های خود را در خوانندگی به چشم خود می بیند تا بعدا بیشتر روی آنها کار کند .

به عنوان مثال کسی که می خواهد خواندن واحد را یاد بگیرد باید خودش هم ایستاده و با نوحه واحد مداح دیگر سینه زده باشد تا به قول معروف چم و خم کار ، خوب دستش بیاید . یک مداح نو آموز برای بهتر اجرا کردن برنامه خود ، باید در مجالس بزرگتر شرکت کند و بر اندوخته های خود بیافزاید و بداند که یک مداح خوب ، در ابتدا یک مستمع خوب بوده است که حالا به این خوبی مستمع خود را می شناسد و می تواند روی او کار کند.

گام اول

بعد از این توصیفات باید عرض کنیم که شروع این کار احتیاج به جرات و اعتماد به نفس زیادی دارد . در بدو امر امکان دارد شخص روی خواندن و یا شاید حتی حرف زدن در جمع را نداشته باشد. پس باید ابتدا با تکیه بر اعتماد به نفس در جمع ، حاضر شود و با کنار گذاشتن ترس به خود جرات اظهار در جمع بدهد . چه آنکه کم رویی و خجالت کشیدن حتی برای غیر خواننده هم مشکل ساز بوده و باعث و بانی خیلی از خفقان زدگی ها ، واپس زدگی ها و گوشه گیری ها می شود و به نظر انجام هر کاری فصلی دارد و در یک مقطع خاصی از عمر انسان باید انجام شود که اگر فصل آن بگذرد ، انجام آن بسی صعب تر و مشکل تر خواهد شد . فصل این گونه فعالیت ها نیز دوران نوجوانی و قبل از اینکه شخصی به طور مستقل جذب جامعه شود ، می باشد.

به هر حال تا وقتی که شخص این روحیه را پیدا نکند و نتواند تفکر و اندیشه خود را در جمع به نمایش بگذارد ، صدای خود را نیز نخواهد توانست . در این کار به هر دوی این توانایی ها احتیاج است . چون ما بر این باوریم که یک مداح باید در درجه اول بتواند خوب سخن بگوید و افکار خود را همراه با خواندن در مجلس و صحبت کردن بجا ، پیاده کند .

بنابراین باید با برنامه ریزی و کار حساب شده ، ترس و اضطراب را از خود دور نماید که راه های مختلفی برای مبتدی دارد . شخص مبتدی که هنوز جرات خواندن را ندارد می تواند از کار های کوچکتری ( از نظر خوانندگی ) مدد گیرد مثل اذان گفتن در مسجد وقتی که هنوز خیلی شلوغ نشده است ، یا گفتن تکبیره الاحرام نماز ، یا گرفتن ذکر صلوات از جمع ، یا حتی صحبت کردن و خواندن در اتاق خالی با این تصور که در جمع صحبت می کند و یا خواندن زیارت عاشورا برای خود یا برای یک نفر و ...

شروع کار مداحی

چنان که برای همه معین و مبرهن است ، گام اول برای انجام هر کاری پشتکار و علاقه وافر نسبت به آن می باشد ، اگر کسی عشق به انجام کاری داشته باشد ، طبیعی است که همه سختی های آن را بر خود هموار می سازد و بدون هیچ گونه ملالی از شکست ، با عبرت گرفتن از آن ، مجددا کار خود را شروع می کند و حتی باعث پیشرفت او نیز می شود .

نکته سنجی می گفت ، ادیسون هزار لامپ را سوزاند تا توانست یک لامپ را روشن کند . غرض اینکه علاقه باعث پیشرفت بلکه قدم نخست می باشد و انسان باید خود را به آب و آتش بزند تا بیامورد و از هیچ کوششی فروگذار ننماید که گفته اند :

در شط حادثات برون آی از لباس

کاول برهنگی است که در شرط شناوریست

اما در مداحی به علاقه ای دو چندان نسبت به کار های دیگر احتیاج هست تا بعد از گذشت مدتی بشود به کسی گفت مداح

چون علاوه بر اینکه مداحی یک کار جسمی و فیزیکی است ، یک کار معنوی شگرف نیز هست که با دل های مردم سر و کار دارد ، نه صرف یک هنرنمایی و به نمایش گذاشتن قابلیت های حنجره . اگر چه با کمال تاسف ، بعضا دیده می شود که مداحی تبدیل به هنرنمایی و چه چه و آواز گردیده است. اما بسیار ناچیز است که اگر نادیده شمرده شود بهتر است . با مداحی و ذاکری اهل بیت علیهم السلام باید معامله یک کار عمیق عرفانی و معنوی در راه سیر و سلوک و رسیدن به رضایت خداوند و اهل بیت اطهار علیهم السلام بشود . همچنان که پیرمراد ، حضرت آیت الله بهجت ( رحمت الله علیه ) در سخنی که با جمعی از مداحان و ذاکران طراز اول تهران داشتند در مورد مداحی فرمودند : اگر یکی از اینها ( خواندن ها ) قبول شود شما را به عرش می برد پس نباید آن را دست کم گرفت.

خصوصیت های اخلاقی یک مداح

در این قسمت به پاره ای از خصوصیات پیرامون داشتن صفات و خصایص نیکوی یک مداح اهل بیت به شرح ذیل اشاره می نماییم .

  1 . معتقد به اصول و قواعد اسلامی باشد

2 . نماز اول وقت را به هر کاری مقدم دارد.

3 . اهل بکاء و گریه برای اهل بیت علیهم السلام و توبه و انابه به درگاه خداوند متعال باشد .

4 . با قران کتاب خدا مانوس بوده و نسبت به معانی آیات آن تدبر داشته باشد.

5 . از حسادت ، غرور ، تکبر و ریا و خود پسندی به دور باشد.

6 . از غیبت و تهمت دوری گزیند.

7 . از حرف های لغو و بیهوده دوری گزیند.

8 . با خواندن دعاها و اذکار معروفه جهت ارتقاء و تهذیب نفس و قربه الی الله مانوس باشد.

9 . در مجالس دعا و روضه خوانی برای تهذیب خود شرکت نماید.

10 . از دروغ به شدت دوری نماید.

11 . چشمان خود را از گناه و حرام دور سازد.

12 . در مجالس لهو و لعب و گناه شرکت نکند.

13. با افراد صالح و درستکار رفت و آمد نماید.

14 . احترام به پدر و مادر و خانواده و بزرگترها را واجب بداند.

15 . دارای صبر و بردباری در برابر مشکلات باشد.

16 . به رضای خداوند در همه امور راضی باشد.

17 . اهل مطالعه و تحقیق باشد.

18 . اهل ورزش و شادی های مطلوب باشد.

19 . صله رحم را فراموش ننماید.

20 . با ظاهری مناسب در شان مداح اهل بیت در جامعه رفت و آمد نماید.

21 . از تجملات دوری کند.

22. مداحی را شغل و وسیله در آمد و اعتبار قرار ندهد.

23 . در راه رفتن خضوع و خشوع و ادب داشته باشد.

24 . برنامه ریزی در زندگی و همه امور داشته باشد.

25 . در همه امور فعالیت هایش صالح و هدفمند باشد.

26 . در علوم مختلف اهل مطالعه و پیشرفت باشد.

27 . مشکلات زندگی را با تامل و توکل بر خدا و تلاش و کوشش سهل و آسان سازد.

28 . عزت و ذلت را فقط از جانب خدا بداند.

29 . به خاطر امور دنیوی تملق و چاپلوسی ننماید.

30 . صداقت و راستی را پیشه کار های خود سازد.

31 . تا از چیزی اطلاع کافی ندارد حرفی نزند و در مورد دیگران قضاوت نابجا نکند.

و بسیاری دیگر از صفت های دیگر که انسان را به مبدا اصلی ذات اقدس الهی نزدیک می سازد.

برگرفته از کتاب اصول مداحی