موعه: مکانهای زیارتی ایران و جهان

مناطق مذهبی مجلل جهان
 اماکن مذهبی به دلیل جایگاه خاص خود در میان پیروان ادیان مختلف، محل تجمع عده کثیری از زائرانی است که برای انجام مراسم مذهبی و گاه در هنگام جشن‌ها در این اماکن گردهم جمع می‌آیند.
زیارتگاه‌هایی که در مدت زمانی خاص میزبان جمعیتی میلیونی از پیروان مذهبی خاص هستند، به دلیل اهمیت فوق العاده خود، نیازمند جلال و شکوهی درخورند. در این گزارش سعی شده تا چند منطقه زیارتی جهان بر گرفته از ادیان و فرقه‌های مختلف برای شناسایی بیشتر خوانندگان معرفی و مورد مطالعه قرار گیرند.
 مکه- عربستان سعودی
 شهر مکه در 50 مایلی دریای احمر در میان دره‌ای شنی قرار دارد. اگر چه دمای 115 فارنهایتی تابستانی آن از این شهر مقصد تفریحی طاقت فرسایی ساخته اما به دور از تمام این مشکلات مرکز تجلی اسلام و میعادگاه انبوهی از مسلمانان جهان در فصول مختلف سال است.

این زادگاه پیامبر گرامی ‌اسلام(ص) و مقدس‌ترین شهر مسلمانان، در موسم حج میزبان زائرانی است که به شوق زیارت خانه خدا وارد آن می‌شوند. مراسمی ‌که در صورت تمکن مالی و سلامت جسمی ‌بر هر مسلمانی واجب شده است. سالانه در ماه ذی الحجه این شهر شاهد حضور بیش از 5/2 میلیون مسلمانی است که از نقاط مختلف جهان حج واجب را در آن برگزار می‌کند.

طواف خانه کعبه و بوسیدن حجرالاسود یکی از بخش‌هایی است که حاجیان در زیارت خود از خانه خدا به انجام آن می‌پردازند.
شهر مکه اما حوادث تلخی را نیز در دهه‌های اخیر پشت سر گذاشته است. حوادث سال 1990 و 2004 که منجر به کشته شدن بیش از 1700 تن از زائران آن شد. با این وجود این زیارتگاه باشکوه مسلمانان هیچگاه خالی ازمشتاقان خود نبوده است.
جاگاناتا، پوری، هند
جشنواره‌ها بخش مهمی ‌از مکتب هندو را تشکیل می‌دهند و جشن راتایارتا که همه ساله در ماه‌های ژوئن یا ژولای در معبد جاگاناتای شهر پوری هند برگزار می‌شود یکی از آنها است. این معبد به همراه سه مجسمه چوبی مقدس خود، از مشهورترین معابد هندوها است که در قرن دوازدهم میلادی بنا شده است.

این معبد نه تنها در شبه قاره هند بلکه دامنه شهرت خود را در کشورهای غربی اروپایی و آمریکایی نیز پراکنده است. "جاگونوت" نام انگلیسی آن به شمار می‌رود که توسط گردشگران بریتانیایی در قرن هفدهم وارد اروپا شد. امروز می‌توان نمونه‌های کوچکتری از آن را در شهرهایی همچون کوالالامپور مالزی و ایالت نیواورلان آمریکا مشاهده کرد.
 کلیسای جامع سنت ماری، اکسام، اتیوپی
این کلیسا در قرن هفدهم میلادی بنا شده و ساختمانی کاملا سنگی دارد. طبق افسانه‌های قدیمی‌ مردم اتیوپی، تابوت عهد حضرت موسی (ع) که 10 فرمان وی را در خود جای داده است در زمان ملکه سبا پس از پذیرفتن آیین موسی (ع) توسط منلیک پسر ملکه سبا و درباریانش به سرقت رفته و به محل امروزی کلیسای جامع سنت ماری در شهر اکسام آورده شد.
امروزه فارغ از صحت افسانه‌های باستان، گردشگران و زائران بی‌شماری از سرتاسر جهان برای بازدید از این کلیسا به اتیوپی مسافرت می‌کنند. در حال حاضر شهر کوهستانی اکسام به لطف برخورداری از این سابقه تاریخی، میزبان مسیحیان ارتدوکس بی‌شماری است که همه ساله برای دیدن تابوت عهد به این شهر مسافرت می‌کنند.
 مونت اتوس، یونان
این معبد در سال 1045 به دست کنستانتین نهم، امپراتور بیزانس بنا و تنها مخصوص مردان بود. حتی حیوانات ماده و کودکان نیز اجازه ورود به آن را نداشتند.

اگر چه ورود حیوانات به آن این روزها آزاد شده است اما هنوز بر خلاف قوانین اتحادیه اروپا زنان اجازه ورود به آن را دریافت نکرده‌اند.
منطقه مونت آتوس ناحیه‌ای خود مختار در شبه جزیره‌ای در شمال شرق یونان است، 6670 متر از سطح دریا ارتفاع داشته و 20 صومعه با سنگ‌های مرمری زیبا در آن بنا شده و از جنگل باستانی همیشه سبز بهره می‌برد. در حال حاضر سالانه بیش از 350 هزار نفر که همه آنها را نیز مردان تشکیل می‌دهند از این منطقه دیدن می‌کنند.
 دیوار غربی، بیت المقدس، فلسطین اشغالی
 این دیوار که سابقه‌ای دو هزار ساله دارد بقایایی از دومین معبد بیت المقدس است که به دیوار انتظار یا دیوار غربی شهرت دارد.

حضرت سلیمان اولین معبد را در سال 960 پیش از میلاد بنا کرد، اما بعدها با ورود ارتش بابل این معبد ویران و منجر به خروج یهودیان شد. معبد دوم سرنوشتی بهتر از معبد پیشین خود نداشت در سال 70 میلادی معبد دوم نیز به دست امپراتوری روم به صورت کامل ویران و تنها دیوار غربی آن بر جای ماند یهودیان این دیوار را نشانه الهی و به منزله فراموش نشدن آنها از سوی خداوند می‌دانند.
مسجد قبه الصخره نیز که محل معراج پیامبر اسلام بود، در این مکان قرار گرفته است.

6 مسجد بی نظیر و دیدنی ایران

اصفهان
مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از مهم ترین و قدیمی ترین ابنیه مذهبی ایران است. کاوشهای باستانشناسی حاکی از آن است که این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده است. کشف یک ستون، با تزئینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می رسد ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده است.
نکته جالب توجه در معماری این مسجد آنست که بخش های گوناگون آن در مدت نزدیک به دوهزار سال شکل گرفته و طی این سالها همواره در حال مرمت و بازسازی بوده است که آخرین آنها بازسازی بخش تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و عراق است. مهمترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته اند.

 

شیراز
مسجد جامع عتیق کهن ترین مسجد شیراز است که مسجد جمعه یا آدینه نیز نامیده می شود. بنای اولیه این مسجد در سال 281 هجری قمری در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شده است. بعدها شاه اسحق اینجو در سال 752 هجری قمری ساختمانی در میان مسجد بنا کرد که آنرا خدایخانه یا دارالمصحف می نامند و مکان نگهداری قرآن مجید و مکان تلاوت آن بوده است. کتیبه سنگی آن از نمونه های ارزنده هنر خطاطی بشمار می رود. این کتیبه به خط "یحیی الجمالی الصوفی" خطاط نامدار زمان شاه اسحق نوشته شده و حاوی جملاتی در شأن قرآن مجید است.
این مسجد اولین هسته مذهبی در شهر شیراز است که جدا از عملکرد مذهبی نقش اجتماعی- سیاسی نیز داشته است و به همین دلیل دارای شش ورودی در اضلاع مختلف است که مهم رین آن ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی شد.

 زنجان
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته شد. این مسجد در قلب بافت قدیمی شهر و در مکان مناسبی از نظر دسترسی قرار گرفته است و در دوره زندگانی بانی آن به نام های مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه نیز خوانده می شده است. این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی است.
ایوان های چهارگانه ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و 48 متر طول و 36 متر عرض دارد. در ایوان های خاوری و باختری 16 حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز شش واحد حجره جهت طلاب علوم دینی ساخته شده است. در سطوح ایوان های شمالی و جنوبی تزئیناتی مانند خط بنایی، کاشی معقلی و نگاره های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ، به سبک هنری دوره قاجار و بیشتر با استفاده از رنگ های سیاه و زرد به چشم می خورد.

خرمشهر
مسجد جامع خرمشهر از قدیم یکی از مراکز اصلی شهر خرمشهر بوده و حتی پس از پایان جنگ ایران و عراق و تخریب کامل شهر خرمشهر و بازسازی دوباره این مرکزیت را حفظ کرده است. در مقابل این مسجد بازارچه بزرگی وجود دارد که اصناف گوناگون در آن به کسب و کار مشغول هستند. مسجد جامع خرمشهر نه قدمت چندانی دارد، نه معماری خاصی و نه حتی وسعت قابل ملاحظه ای. با این حال این مسجد جزو معروف ترین مسجدهای ایران است. مسجد جامع خرمشهر یکی از تنها ساختمانهایی بود که در این شهر، پس از بازپس گیری به صورت نیمه سالم باقی مانده بود و همچنین چون این مسجد در زمان مقاومت (قبل از اشغال) مرکز فرماندهی و تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود، لقب نماد مقاومت را به خود گرفت که در حال حاضر نیز بین بازماندگان جنگ و علاقمندان به تاریخ جنگ ایران و عراق به همین عنوان شناخته می شود.

تبریز
مسجد جامع تبریز یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است. این مسجد که در کتاب های تاریخی از آن به عنوان "جامع کبیری" نیز نام برده شده، از ابتدای تأسیس مسجد جامع شهر تبریز بوده و بازار تبریز، گرداگرد آن شکل گرفته است. مسجد جامع تبریز مربوط به دوره سلجوقیان تا دوره قاجار است و در تبریز، خیابان شهید مطهری واقع شده و این اثر در سال 1310 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قدیمی ترین بخش این مسجد شبستان وسیعی است از طاق و گنبدهایی برفراز ستون های هشت گوش آجری که زینت بخش آن گچبری های ظریف و هنرمندانه دوره روادیان (مقارن سلجوقیان) است. مسجد جامع در دوره ایلخانان مغول مورد توجه و تعمیر بوده و بخش هایی به آن افزوده شده است. محراب رفیع گچبری شده، یادگار آن دوره است.
در دوره حکومت آق قویونلویان در آذربایجان گنبدی رفیع مزین به انواع کاشیکاری های معرق در بخش شمالی آن احداث شده که هنوز هم پایه ها و گوشه هایی از کاشی کاری های آن باقیمانده است. این مسجد از آثار مهم دوره قاجاریه است.

یزد
مسجد جامع یزد به مثابه ایوانی در دل کویر است که در طول 100 سال و سه دوره بنا شده است. پایه های اصلی مسجد را ساسانیان ساخته اند و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته اند. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته اند. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربفرد، شهرت دارد.
مسجد دارای شش ورودی است که در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند. ورودی اصلی که در ضلع شرقی مسجد واقع شده دارای سردر رفیع و نیز کتیبه های کاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار شده است. این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزئینات و کاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی کار شده است. بخش اعظم این آثار به مرور زمان تخریب شد.
زیباترین بخش بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده این تزئینات همراه با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده اند که تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد.
منبع:mehrnews.com

آشنایی با قدیمی ترین مسجد ایران
نوع مطلب : مطالب ارسالی از اعضای وب سایت

نقشه این مسجد یکی از ساده ترین و خالص ترین نقشه ها است و هم طور می توان گفت که یکی از علمی ترین نقشه های مساجد صدر اسلام است .

           

 

به گزارش گروه خواندنی های باشگاه خبرنگاران، مسجد تاریخانه دامغان قدیمی ترین مسجد ایران است و به عنوان یکی از اولین بناهای اسلامی به شمار می آید. نام این مسجد، ترکیبی از تاری (ترکی) به معنای خدا و خانه (فارسی) است. در بنای این مسجد سه سبک معماری ایرانی، اسلامی و رومی به کار رفته که از این رو می توان مسجد تاریخانه را یکی از مظاهر همزیستی تمدنها و فرهنگ ها دانست.

نقشه این مسجد یکی از ساده ترین و خالص ترین نقشه ها است و هم طور می توان گفت که یکی از علمی ترین نقشه های مساجد صدر اسلام است و در این بنا هیچ شکل و هیچ جزئی از ساختمان نیست که از بناهای دیگر ناحیه ای که این مسجد در آن ساخته شده است، تقلید کرده باشند و کاملا ایرانی است.

گدار باستان شناس معروف درباره مسجد تاریخانه چنین نوشته است:« نمونه ای از بناهایی که مقدم بر دوره سلجوقیان است می توانیم ارئه دهیم یعنی مقدم بر دوره ای که نمونه اصلی مساجد ایران در آن تشکیل یافته است دو نمونه از میان آنها مسجد جامع نائین و تاریخانه دامغان است »

تاریخانه به معنی خانه خدا است و آن را مسجد چهل ستون هــــــم می نامند و این رقم اغلب در ایران نماینده آن نیست که حتماً چهل ستون داشته باشد بلکه به معنی ستون های متعدد است نقشه این بنا نقــشه مساجد صدر اسلام است که از هر عنصر خارجی عاری است.

در دوره سلجوقیان به جای مناره خشت و گلی آن که ریخته بود برجی از آجر ساخته اند . این مناره جدید را در جای مناره قدیم نساخته اند بلکه در کنار آن بنا کرده اند . 

 این بنا شامل صحنی است تقریباً مربعی که از چهار طرف طاقهایی دارد و یکی از طاق نماها که عمیق تر از دیگران است جای مقصوره مسجد را دارد و به همین جهت مواجه با قبله است نقشه این مسجد ساده ترین و خالص ترین و حتی می توان گفت علمی ترین مساجد صدر اسلام است .

در بنای تاریخانه یعنی در اشــــــکال معماری که در آن به کار برده اند و در شکل ساختمان هیچ چیز نیست که ایرانی خالص نباشد حتی می توان گفت در این بنا هیچ شکل و هیچ جزئی از ساختمان نیست که متعلق به معماری زمان ساسانیان نباشد . تاریخانه از حیث نقشه به قدری بیگانه از ایران است و از حیــــــث ساختمان به قدری ایرانی است که یکی ازمسافرین که به این قبیل اماکن  توجه داشته  یعنی « ایستویک » تصورکرده است که خرابه های آن یکی از معابد یا یکی از قصرهای دوره شهر هکاتم پیلس است .

بنابر وصفی که شد باید حتی المقدور  تاریخانه را به دوره ساسانیان نزدیک دانست ولی باید در زمانی متوقف شد که نقشه اصلی مسجد را کشیده اند به وسیله نمونه های اصلی می دانیم که این نقشه از اواسـط دوره بنی امیه متداول بوده است . در هر صورت می توان آخر دوره بنی امیه را قدیمی ترین زمان ساختمان این بنا دانست .

از سوی دیگر می توان این گونه دانست که زمان ساخت اصلی این مسجد بین جلوس اولین خلیفه عباسی یعنی «سفاح » در 132  (ه . ق) و سلطنت هارون الرشید 170-193 (ه. ق) دانست یعنی در اواسط قرن دوم هجری قمری.

آنچه اکنون از مسجد تاریخانه مانده است 26 ستون است که ضخامت هر یک چهار متر و به ارتفاع 2متر و 84 سانتی متر است و شش دهانه طاق و یک طاق بزرگتر که محل منبر و محراب بوده است . 

 در جهت شمالی مسجد مناره آجری به ارتفاع 26 متر است که از مسجد فاصلــــه دارد و قاعده آن 13 متر بدون سکو از روی زمین و قطر منتهی الیه آن در بالا 8/6 متر و مانند مناره مسجد جامع دامغان سر آن ساخته نیست بعضی گفته اند که بر اثر زلزله خراب شده ولی سر آن منظم است و اگر بر اثر زلزله می بود غیر منظم بود در ارتفاع ده متری آن کتیبه ای به خـط کوفی با آجر صورت گرفته است بانی آن ابو حرب بختیار ممدوح منوچهری است بنابراین، این مناره در فاصله سالهای 420-430 هجـــری قمری ساخته شده است .

قدیمی ترین مسجد جامع ایران

 

تاریخ : دوشنبه بیست و چهارم بهمن 1390

مسجد جامع فهرج؛ قدیمی‌ترین مسجد ایران

گروه فرهنگ و هنر: مسجد جامع فهرج قدیمی‌ترین مسجد ایران است که در 30 کیلومتری شرق یزد قرار گرفته، از خشت و گل ساخته شده و تاریخ بنای آن به صدر اسلام بازمی‌گردد. به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) شعبه یزد، این مسجد در تاریخ معماری اسلامی ـ ایرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ستون‌های قطور و پوشش طاق آن از نوع بیز گهواره‌ای است و مناره مسجد که از گل ساخته شده‌است به دوره‌های بعدی مربوط می‌شود. مسجد جامع فهرج، واقع در سی کیلومتری شرق یزد، یکی از نمونه‌های نادری است که معماری پیش از اسلام ایران را به معماری دوران اسلامی پیوند می‌دهد. در نتیجه، می‌توان آن را به‌عنوان اثر کم‌نظیر دوران انتقال محسوب کرد. اهمیت موضوع، زمانی بیشتر معلوم خواهد شد که فراموش نکنیم، اثر یاد شده نه تنها به ایران، که به جهان اسلام نیز تعلق دارد و می‌تواند به نوبه خود به سیر تحول تاریخی معماری مسجد در سرزمین‌های اسلامی، روشنی و وضوح بیشتری بخشد. هندسه به کار رفته در پوشش طاق‌های آهنگ مسجد جامع فهرج، از نوع بیز است که از شاخص‌های معماری پیش از اسلام ایران است که در دوران اسلامی یعنی اوایل قرن اول هجری، با تغییرات جزیی تداوم یافته است. اولین نشانه‌های خفیف تیزه‌دار شدن قوس‌ها که در این مسجد مشهود است، سرآغازی است قابل درنگ در شکل‌گیری قوس‌های جناغی در قرون بعدی. این تحول تکاملی از منظر تاریخ مهندسی و معماری در ایران، درخور توجه فراوان است. صحن کوچکی در میانه مسجد، اصلی‌ترین فضایی است که در تشکیل کلیت معماری مسجد نقش مؤثری را ایفا می‌کند. این مسجد در روستای فهرج است و شکل ظاهری آن با مساجد تاریخی دیگر کمی متفاوت است.

بزرگترین مسجد روباز ایران

---

بیایید ساختمان یک مسجد را تصور کنیم. ساختمان مساجد از چه بخش هایی تشکیل می شود؟ مساجدی که این روزها در شهرها ساخته می شوند همه با کمی تفاوت شبیه همدیگر هستند. ساختمان این مساجد از دیوار حائل، گنبد، گلدسته، صحن و شبستان و ... سقف تشکیل شده اند. همان طور که کسی نمی تواند خانه اش را بدون سقف تصور کند صحبت کردن درباره مسجد بدون سقف هم چندان عادی نیست.

---

اما جالب است بدانید خیلی از معماران قدیمی با شما هم عقیده نیستند. این استادکاران به دو دلیل مساجد روباز را به مساجد مسقف ترجیح می دادند. اول این که در تاریخ نقل شده که مسجد پیامبر هم در ابتدا مسقف نبوده است. اما به خاطر محفوظ ماندن نمازگزاران از گرمای آفتاب و ریزش باران، سقف این مسجد را با استفاده از شاخ و برگ درختان نخل که روی داربست های چوبی سوار شده بود ساختند بنابراین در مناطقی که به لحاظ اقلیمی و آب و هوایی امکان احداث مساجد روباز وجود داشته باشد بعضی معمارها ترجیح می دهند مسجدشان را بدون سقف بنا کنند. دلیل دوم علاقمندی معماران به مساجد روباز این است که یکی از مستحبات در انتخاب مکان نماز و نیایش، روباز بودن و مسقف نبودن محل عبادت است. با همه این حرف ها شاید این موضوع هنوز برای شما عجیب باشد و بپرسید که آیا مسجد روباز در کشور ما وجود دارد؟

پاسخ مثبت است. برای دیدن یک مسجد روباز می توانید به استان آذربایجان غربی؛ شهرستان خوی سفر کنید.  اسم این مسجد زیبا مسجد مطلب خان است که در مرکز شهر خوی واقع شده ‌است. این مسجد به فاصله حدوداً 30 متری بازار قدیمی و در کنار خیابان طالقانی در کنار چند مسجد قدیمی دیگر قرار گرفته. یادگار مطلب خان درواقع متعلق به دوره ایلخانی است اما بعد از ویرانی در اوایل دوره قاجار تجدید بنا شده.

مسجد مطلب خان شبستان بزرگ روباز مربع شکلی دارد که دور تا دور آن را حجره‌های دو طبقه و شاه‌نشین‌های بلند و ایوانی عظیم احاطه کرده‌است. جبهه بیرونی و درونی این مسجد آجری بدون تزئینات است، قسمت‌های داخلی ایوان و طرفین ورودی آن در آجر چینی با پس و پیش نمودن آجرها فرم خاصی بدان داده‌اند و قسمت بالای محراب ورودی شبستان، با مقرنس‌های درشت گچی آرایش شده‌. در طبقه بالا و در چهار گوشه شبستان فضاهایی با نرده‌های چوبی برای نشستن زنان تعبیه شده و دسترسی به این فضاها از طریق پله‌هایی که در چهارگوشه بنا وجود دارد تأمین شده است.

همان طور که گفته شد ساختمان اولیه مسجد مطلب خان در دوره ایلخانی در بافت مرکزی و قدیم شهر خوی بنا شده اما پس از تخریب شدن، یک بار دیگر در حدود 1255 هجری قمری به همت مرحوم مطلب خان از نوادگان شیخ بهایی مرمت و تجدید بنا شده است. بنا براین اسم مسجد برگرفته از نام حاج مطلب، زرگر مخصوص نایب السطنه عباس میرزا است که از روی احترام به او عنوان خان داده شده است.

 در تاریخ نقل شده که مسجد پیامبر هم در ابتدا مسقف نبوده است. اما به خاطر محفوظ ماندن نمازگزاران از گرمای آفتاب و ریزش باران، سقف این مسجد را با استفاده از شاخ و برگ درختان نخل که روی داربست های چوبی سوار شده بود ساختند

مسجد مطلب خان خوی ویژگی های معماری کم نظیر دیگری هم دارد که این مسجد را از دیگر مساجد تاریخی کشور متمایز کرده است؛ در واقع محراب این مسجد با 12.5 متر ارتفاع و ایوان آن با 25 متر ارتفاع از بلندترین محراب ها و ایوان های مساجد در ایران است.

مقاله / ترجمه غزال حسین زاده :از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مساجد ایران

نگاهی به معماری مسجد جامع اصفهان

  

مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای مذهبی و مساجد در ایران است.  طبق مطالعات باستانشناسان احتمالا این مسجد پیش از حمله اعراب، مرکز مذهبی شهر و جزو آتشکده‌ های شهر اصفهان بوده ‌است.

کشف یک پایه ستون، با نوع معماری دوره ساسانیان، در سمت شمالی مسجد، وجود بنا را قبل از اسلام تایید می‌کند. مسجد جامع در قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بنا شده است البته در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح گردید.

قسمت های مختلف مسجد در زمانی نزدیک به دو هزار سال شکل گرفته و همواره بنا در حال مرمت بوده ‌است. مهم‌ترین بازسازی بنا در زمان سلسله های آل بویه و صفویه انجام گرفته است.

ورودی ها : 

 مسجد دارای هشت ورودی است:

1-قدیمی ترین ورودی مسجد است که در منتهی الیه شمال شرقی قرار دارد. این ورودی اکنون مسدود شده و کنار آن، کتیبه ای آجری به خط کوفی قرار دارد که نشان از مرمت مسجد بعد از حریق سال 515 ه . ق دارد.

در متن این کتیبه آمده است: «بسم الله الرحمن الرحیم و من اظلم ممن منع مساجد الله ان یذکر فیها اسمه وسعی (فی خرابها اولئک ماکان لهم ان یدخلوها الاخائفین لهم فی الدنیا خزی و لهم فی الاخره عذاب عظیم) اعاده هذه العماره بعد الاحتراق فی شهور سنه خمس و عشره و خمس مائه».

2- ورودی اصلی حال حاضر مسجد که در جنوب شرقی بنا و سمت خیابان هاتف قرار دارد. این ورودی دارای سکوهایی کاشیکاری شده از جنس سنگ است. بر اساس کتیبه کاشیکاری شده ، تاریخ مرمت این ورودی 1218 ه . ق (توسط محمدحسین خان صدر، حاکم اصفهان) بوده است.

3- ورودی کاشی کاری شده  که در کنار گنبد تاج الملک قرار دارد.

4- ورودی در ضلع غربی گنبد تاج الملک و در ضلع شرقی آرامگاه مجلسی قرار دارد.

5- ورودی که در شمال غربی مسجد قرار دارد و مزین به کتیبه ای با خط ثلث است و به کوچه بواسحاقیه گشوده می شود.

6- ورودی دردشت که در جنوب غربی مسجد و در انتهای یکی از راهروهای اصلی مسجد قرار دارد.

7- ورودی با درب منبت کاری شده شبستان صفوی که در مجاورت سردر دردشت قرار دارد.

8- ورودی که در منتهی الیه دالانی که شبستان سلجوقی واقع در غرب گنبد نظام الملک را از شبستان صفوی واقع در گوشه  جنوب غربی مسجد جمعه جدا می کند، قرار دارد.

صحن :  

صحن مسجد ابعاد 60x70 متر دارد و  ایوان هایی در چهار طرف اصلی، رواق ها و غرفه های دو طبقه در اطراف و دو حوض و بنای مربوط در آن به چشم می خورد.

در وسط صحن دو حوض قرار دارد: 1- حوضی به شکل مربع در مرکز 2- حوضی چند ضلعی در بخش شمالی.(در بالای حوض مربع، سکویی بر روی چهار ستون قرار دارد.)

ایوان ها :  

ساخت 4 ایوان مسجد در زمان سلجوقیان انجام گرفته است. در عصر سلجوقیان پس از ساخته شدن ایوان جنوبی، ایوان‌های غربی، شرقی و در انتها ایوان شمالی که امروزه به ترتیب به ایوان‌های صاحب، استاد، شاگرد و درویش نامیده می شوند بنا شده اند.

بر اساس نظر گابریل، مناره های طرفین ایوان جنوبی مسجد چندان قدیمی نیستند و از لحاظ مقیاس، تناسب و جزئیات معماری مانند مناره های مسجد جامع عباسی اصفهان هستند و تاریخ احداث آنها نباید خیلی قبل از دوره صفویان بوده باشد.

البته اسمیت آنها را بسیار قدیمی تر دانسته است. گالدیری نیز معتقد است که با اطلاعات فعلی رد یا تایید نظریه گابریل ممکن نیست. هنرفر نیز مناره ها را از الحاقات دوره حکمرانی ابوالنصر حسن آق قویونلوها معرفی می کند.

در زیر مقرنس های هر دو مناره، جملات واحدی به خط کوفی به چشم می خورد که عبارتند از: « لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله حقا». تزئینات جدار خارجی مناره ها مزین به این جملات است: «الحکم لله»، «الملک لله»، «الحمد لله».

محراب اولجایتو :  

این محراب به عنوان یکی از آثار ارزشمند عصر ایلخانی، مربوط به دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده است و به نام او «محراب الجایتو» خوانده می‌شود. این محراب بر نمای خارجی دیوار شمالی ایوان غربی و در داخل شبستانی مشهور به شبستان الجایتو ، در قسمت شمالی ضلع غربی صحن مسجد قرار دارد.  

محراب الجایتو ، با طاق‌نمای دوگانه اش ، نمونه ای زیبا از محراب‌های گچ‌ بری شده مساجد ایران است. این محراب شامل کتیبه‌های متعددی به خط ثلث و یک کتیبه به خط کوفی و نیز تزیینات ظریفی از نقوش گیاهی و هندسی است.

این محراب، به استناد کتیبه‌ آن به دستور سلطان محمد(الجایتو) و توسط وزیر سعدالحق و الدین محمد ساوی و زیر نظر عضد بن ‌علی ماستری ساخته شده است.

بررسی‌های اخیر در شبستانی که محراب در آن جای گرفته، روشن نموده که قبل از بنای محراب ابتدا این قسمت از مسجد قدیمی تغییراتی یافته و شبستان ستون‌داری، در محل تالار فعلی و با شکل کاملا متفاوتی با آن، دارای طاق و چشمه‌های مدور بر بقایای ساختمان مسجد دوره سلجوقی و دوره قبل از آن برپا شده و سپس محراب را در خود جای داده است.

 محراب ایلخانی:   

محراب ایلخانی محراب گچ‌ بری شده ای از دوره ایلخانیان است که در دالان سرپوشیده ورودی شرقی مسجد قرار دارد. در حین مرمت مقرنس‌های طبقه‌ فوقانی فضای شاه ‌نشین در ایوان شمالی(در سال 1361) کتیبه جدیدی در این قسمت کشف شد.  

در این کتیبه که تاریخ آن از بین رفته است، به امیری اشاره شده است که به فرمان او غرفه بالای ایوان شمالی بنا گردیده است. این کتیبه، براساس نوع خط و تزیینات گچ‌ بری آن احتمالا مربوط به عصر ایلخانی (قرن‌های 7 و 8)  است.

پرفسور آرتور پوپ(باستان شناس) درباره مسجد جامع اصفهان می‌نویسد: «من آن روز وقتی که به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فنا ناپذیر و خلاقه ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد.

من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روز افزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از این که دیده بر هم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدس دفن کنند.»

مسجد جامع اصفهان در روز شنبه دهم تیر ماه 1391 در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی بررسی و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

آمار جالب از تعداد مساجد و کلیساهای ایران

بطور متوسط برای هر 500 سنی یک مسجد در کشور ساخته شده است. در همین حال اگر از جمعیت مسلمانان ایران 7 درصد اهل سنت را کسر کنیم ،کل جمعیت شیعه بالغ ب

تاریخ انتشار : چهارشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۸۷ ساعت ۱۲:۲۳

شیعیان ایران کمترین عبادتگاه را برای زیارت و برگزاری نمازو فرائض دینی در مقایسه با اهل سنت و اقلیت های مذهبی دارند.
 
 به گزارش سرویس اجتماعی جهان نیوز ، نزدیک به 70 هزار مسجد در کشور وجود دارد که از این میزان 60هزار مسجد متعلق به شیعیان و 10 هزار مسجد نیز برای اهل سنت است.
 
این در حالی است که بنا بر گزارش های رسمی در مورد جمعیت کشور از 72 میلیون نفر ایرانی بیش از 99 درصد مسلمان و 7 درصد آنها نیز از اهل سنت هستند. بر این اساس نزدیک به 5 میلیون سنی در کشور وجود دارد که دارای 10 هزار مسجد هستند و به این ترتیب بطور متوسط برای هر 500 سنی یک مسجد ساخته شده است.
 
در همین حال اگر از جمعیت مسلمانان ایران 7 درصد اهل سنت را کسر کنیم ،کل جمعیت شیعه بالغ بر 66 میلیون نفر خواهد بود که بطور متوسط برای هر1100 شیعه یک مسجد وجود خواهد داشت.
 
 این در حالی است که مطابق آمار غیر رسمی نزدیک به 40 درصد مساجد شیعیان بدون روحانی و امام جماعت است و بیش از نیمی از این مساجد به بازسازی اساسی نیاز دارد .
 
از طرفی جمعیت ارامنه کشور قریب به 150 هزار نفر است که دارای 300 کلیسا هستند که به این ترتیب برای هر 500 ارمنی یک کلیسا وجود دارد .
 
به نظر می رسد مسئولین فرهنگی کشور بایستی اهتمام جدی تری نسبت به ساخت مسجد و نگهداری آن در مناطق شیعه نشین کشور بالاخص مناطق محروم داشته باشند چراکه بی توجهی نسبت به آن می تواند آثار زیانباری داشته باشد.

بخش اول - مساجد بزرگ و معروف دنیا- گردآوری حاج قاسم حسن زاده تنها خبر نگار مستقل جاجرم

مسجد محمد امین / بیروت

عظمی فخوری معمار این مسجد اظهار داشته است که در ساخت این پایگاه معنوی، گنبد آبی از مساجد دوره عثمانی الهام گرفته است و آن را شبیه به مسجد سلطان احمد در استانبول ساخته است، اگرچه ویژگیهای اندکی از لبنان و جزئیاتی از سبک مملوکی مصر نیز در ساخت این مسجد به چشم می خورد.

مسجد محمد امین در جنوب شهر بیروت، لبنان واقع شده و بین سال 2002 و 2007 ساخته شد. مسجد محمد امین بیروت در لبنان 17 اکتبر 2008 افتتاح شد. در مراسم افتتاح این مسجد به عنوان بزرگترین مسجد لبنان، رهبران دینی مسلمان، سیاستمداران و هزاران نفر از لبنانی ها در بیروت گردهم آمده بودند.

علی جمعه مفتی مصر در این مراسم خطبه نماز جمعه را ایراد کرد. وزرای کشورهایی چون امارات، قطر، عمان، کویت نیز در این مراسم حضور داشتند.

عظمی فخوری معمار این مسجد اظهار داشته است که در ساخت این پایگاه معنوی، گنبد آبی از مساجد دوره عثمانی الهام گرفته است و آن را شبیه به مسجد سلطان احمد در استانبول ساخته است، اگرچه ویژگیهای اندکی از لبنان و جزئیاتی از سبک مملوکی مصر نیز در ساخت این مسجد به چشم می خورد.

در شهر بیروت بناهای بسیاری از قرون باستان باقی مانده اما در میان بناهای معاصری که در سپیده دم هزاره سوم در این شهر ساخته شده نمی توان مسجد محمد امین را به عنوان یک شاهکار معماری دینی نادیده گرفت.

 این مسجد در مرکز شهر قرار دارد و در نزدیکی آن کلیسای سنت جورج واقع شده است. هیچ تردیدی نیست که این بنای زیبا با ویژگیهای فرهنگی، دینی و زیبایی شناسی خود بیروت را غنی کرده است.

مسجد محمد امین در فضایی حدود 10700 متر مربع و در چهار طبقه ساخته شده است. در هر چهارگوشه این بنا یک مناره قرار دارد که ارتفاع آنها به 72 متر می رسند. ارتفاع گنبد این مسجد که بر روی شبستان اصلی قرار دارد 42 متر از سطح زمین اعلام شده است.

این مسجد با فرشهای شرقی بسیار مجلل مفروش شده و چلچراغ کریستالی روی طاق آن نصب شده است. دیوارهای فضای داخلی مسجد با آیات قرآنی مزین شده است. 

مسجد محمد علی پاشا

مسجد محمد علی پاشا واقع در قلعه صلاح الدین قاهره در مصر است که از سوی محمد علی پاشا بین سالهای 1830 تا 1848 به سبک معماری عثمانی و الگوبرداری از مسجدی در استانبول ساخته شد و اکنون به بارزترین مسجد قاهره و بزرگترین مسجد نیمه اول قرن نوزدهم شهرت یافته است. این مسجد که در بلندترین نقطه قلعه صلاح الدین قاهره قرار دارد بزرگترین مسجدی است که در نیمه نخست قرن نوزدهم ساخته شده است و یکی از بارزترین مساجد شهر قاهره است. این مسجد به یادبود توسون پاشا پسر بزرگ محمد علی ساخته شده که در سال 1816 درگذشت.

محمدعلی پاشا از سال 1805 تا هنگام مرگ در سال 1849، والی عثمانی مصر بود. او را بنیانگذار مصر نوین می‌دانند، وی از خانواده‌ای آلبانیایی بود و در شهر کاوالا (در یونان کنونی)، از توابع امپراتوری عثمانی زاده شد.

این مسجد درکنار قلعه صلاح الدین از شاخصهای شهر و جاذبه های گردشگری آن به شمار می‌رود و یکی از نخستین مناظری است که هنگام نزدیک شدن به شهر از هر طرف به چشم می‌رسد.

اگرچه گفته می‌شود که این مسجد بین سالهای 1830 تا 1848 ساخته شد اما تا زمان به قدرت رسیدن سعید پاشا در سال 1857 تکمیل نشد. معمار این مسجد یوسف بوشناک از استانبول بود و آن را از از مسجد ینی در  استانبول الگو برداری کرده بود.

پیش از اتمام این مسجد، صفحات مرمرین از دیوارهای بالایی مسجد از جای در آمد و در قصرهای عباس اول والی مصر و سودان و نوه محمد علی پاشا مورد استفاده قرار گرفت. دیوارهای برهنه شده با چوب نقاشی شده پوشانده شدند تا ظاهر آن به مرمر شبیه باشد.

در سال 1899 نخستین نشانه‌های ترک در این مسجد ظاهر شد و برخی تعمیرات ناقصی روی آن صورت گرفت، اما شرایط مسجد به‌قدری وخیم بود که ملک فواد در سال 1931 دستور ترمیم آن را صادر کرد و در نهایت مرمت آن در سال 1939 در زمان ملک فاروق تکمیل شد.

 محمد علی پاشا سبک مسجد خود را کاملا براساس معماری عثمانی انتخاب کرد. این مسجد با یک گنبد مرکزی ساخته شد که اطراف آن را چهار گنبد کوچک و چهار نیم گنبد فرا گرفته است. شکل کلی ساختمان این مسجد مربع 41 متر در 41 متر ساخته شده است.

قطر گنبد مرکزی 21 متر است و ارتفاع ساختمان به 52 متر می رسد. این مسجد همچنین برخوردار از دو مناره استوانه ای شکل به سبک ترکی با دو ایوان و پوشش مخروطی است که در طرف غربی مسجد واقع شده و ارتفاع آن به 82 متر می رسد.

استفاده از این سبک به همراه دو مناره و چندین نیم گنبد اطراف گنبد اصلی ویژگی اصلی مساجدی است که با مجوز سلاطین عثمانی ساخته شده است.

سنگ آهک از مهمترین موادی است که در ساخت این مسجد به کار رفته است اما طبقه زیرین آن و محوطه جلویی مسجد تا 3/11 متر با مرمر فرش شده است.

 محراب مسجد در بخش دیوار جنوب شرقی واقع شده ، ارتفاع آن به سه طبقه می رسد و یک نیم گنبد روی آن قرار گرفته است. در طبقه دوم مسجد دو دالان وجود دارد که روی آن نیز گنبد قرار گرفته است.

این مسجد دارای چندین ورودی به محوطه اصلی است اما معمولا در شمال شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

مسجد زیتونه

در رواق ‌قبله‌ ایوان‌ هاى‌ متعددى‌ قرار دارد که‌ ستون‌هاى‌ کوتاه‌ داراى‌ تاج‌ و قوس‌ آن‌ ها را از یکدیگر جدا مى‌کند. تعداد این‌ ستون‌ها چهارده‌ عدد است‌ و عمود بر دیوار قبله‌ است‌. روى‌ قسمت‌ بیرونى‌مقابل‌ صحن‌ کتیبه‌ هایى‌ به‌ خط‌ کوفى‌ از آیات‌ قرآنى‌ وجود دارد.

معرفى‌

از بزرگ‌‌ترین‌ مساجد جامع‌ تونس‌ است‌. این‌ مسجد روى‌ ویرانه‌هاى‌ یک‌ مسجد قدیمى‌ و در بعضى‌ از اجزا، به‌ تقلید از مسجد جامع‌ قیروان‌ ساخته‌ شده‌ است‌. این‌ مسجد فعالیت‌ها و وظایف‌ یک‌ دانشگاه‌ دینى‌ را در افریقا ایفا کرده‌ است‌.

موقعیت‌ جغرافیایى‌: در فاصله‌ى‌ سه‌ و نیم‌ کیلومترى‌ شهر قدیمى‌ قرطاجنه‌ در شمال‌ افریقا واقع‌ است‌.

بناى‌ آن‌

پس‌ از فتح‌ تونس‌ توسط‌ اعراب‌ در سال‌ 79 هجرى‌ (698 میلادى‌)، براى‌ اقامه‌ى‌ نماز و نشر دین ‌اسلام‌ نیاز به‌ مساجد رخ‌ نمود. از این‌ رو به‌ همت‌ شیخ‌ حسان‌ بن‌ نعمان‌ غسانى‌ اولین‌ مسجد در شمال‌ افریقا ساخته‌ و «مسجد جامع‌ زیتونه‌» نامیده‌ شد. علّت‌ این‌ نام‌ گذارى‌ آن‌ بود که‌ در معبدى‌ که ‌مسجد در آن‌ بنا گردید درخت‌ زیتونى‌ وجود داشته‌ است‌. هم‌ چنین‌ گفته‌ شده‌ است‌ به‌ علت ‌فراوانى‌ درختان‌ زیتون‌ در منطقه‌اى‌ که‌ مسجد در آن‌ بنا گردید نام‌ «زیتونه‌» بر آن‌ نهاده‌ شد.

توسعه‌ و بازسازى‌: در سال‌ 114 هجرى‌ (733 میلادى‌) والى‌ افریقا امیر عبدالله بن‌ الحبحاب‌ به‌ توسعه‌ و بازسازى ‌مسجد زیتونه‌ پرداخت‌. از جمله‌ این‌ که‌ پى‌هاى‌ آن‌ را قوّت‌ و استحکام‌ بخشید.

در سال‌ 250 هجرى‌ (864 میلادى‌) در دوران‌ خلیفه‌ المستعین‌ بالله، ابو ابراهیم‌ احمد اغلبى‌ گنبد مسجد را ساخت‌.

در سال‌ 381 هجرى‌ (991 میلادى‌) ابوالفتح‌ منصور بن‌ ابو الفتوح‌ یوسف‌ بن‌ زیرى‌ دومین‌ پادشاه ‌سلسله‌ى‌ صناجیان‌ به‌ تعمیر و ترمیم‌ گنبد تالار مسجد جامع‌ زیتونه‌ پرداخت‌.

در سال‌ 747 هجرى‌ یعنى‌ در زمان‌ حکمرانى‌ محمد المستنصر بن‌ ابو زکریا، از طریق‌ بناى‌ آب‌ انبار، آب‌ به‌ مسجد جامع‌ زیتونه‌ آورده‌ شد. امراى‌ شیعى‌ مذهب‌ خاندان‌ مهدى‌ و خاندان‌ حفص‌ که ‌از سلاطین‌ تونس‌ بودند به‌ این‌ مسجد اهتمام‌ کردند. و کار بازسازى‌ و به‌‌سازى‌ مسجد در دوران‌ زیاده‌ الله دوم‌ از خاندان‌ اغلبیان‌ به‌ پایان‌ رسید.

در سال‌ 1312 هجرى‌ (1894 میلادى‌) گلدسته‌ى‌ مسجد در جاى‌ گلدسته‌ قدیمى‌ بر دست‌مهندس‌ سلیمان‌ النیقرو ساخته‌ شد. در سال‌ 1357 هجرى‌ (1939 میلادى‌) آخرین‌ ترمیم‌ و تعمیرمسجد صورت‌ گرفت‌.

جزئیات‌ بنا

مسجد جامع‌ زیتونه‌ سوّمین‌ مسجد جهان‌ اسلام‌ و عرب‌ است‌ ؛ که‌ بر اساس‌طرح‌ مسجد قیروان‌ ساخته‌ شده‌ است‌. این‌ مسجد عرصه‌اى‌ مستطیل‌ شکل‌ دارد. صحن‌ آن‌ در سمت‌ جنوب ‌شرقى‌ قرار دارد. و این‌ صحن‌ از سمت‌ رواق‌ قبله‌ رو‌باز است‌. در مقابل‌ صحن‌ از سه‌ طرف‌ سقیفه‌هایى‌ متکى‌ بر ستون‌ قرار دارد که‌ هر یک‌ ایوانى‌ را تشکیل‌ مى‌دهند. در بخش‌ غربى‌ مسجد مناره‌اى‌ زیبا به‌ ارتفاع‌ 43 متر ساخته‌ شده‌ که‌ از درون‌ و بیرون‌ مسجد قابل‌ مشاهده‌ است‌. در رواق ‌قبله‌ ایوان‌ هاى‌ متعددى‌ قرار دارد که‌ ستون‌هاى‌ کوتاه‌ داراى‌ تاج‌ و قوس‌ آن‌ ها را از یکدیگر جدا مى‌کند. تعداد این‌ ستون‌ها چهارده‌ عدد است‌ و عمود بر دیوار قبله‌ است‌. روى‌ قسمت‌ بیرونى‌مقابل‌ صحن‌ کتیبه‌ هایى‌ به‌ خط‌ کوفى‌ از آیات‌ قرآنى‌ وجود دارد. در رواق‌ قبله‌ دو گنبد وجود دارد: یکى‌ بر فراز مربع‌ مقابل‌ محراب‌ قرار دارد ؛ و دومى‌ بالاى‌ منطقه‌ مربعى‌ که‌ در انتهاى‌ ایوان‌ میانى‌قرار دارد. گنبد به‌ شکل‌ چند ضلعى‌ است‌ و در پایین‌ آن‌ کتیبه‌ هایى‌ تاریخى‌ وجود دارد. در سمت‌ راست‌ محراب‌ اتاقکى‌ کوچک‌ وجود دارد که‌ منبر چوبین‌ متحرک‌ مسجد در آن‌ نگه‌ دارى‌ مى‌شود. مسجد 13 در ورودى‌ دارد که‌ از چوب‌ صندل‌ ساخته‌ شده‌اند. در صحن‌ مسجد جامع‌ زیتونه‌ آب‌انبارى‌ وجود دارد که‌ یاد‌آور دوران‌ خشکسالى‌ پدید آمده‌ در تونس‌ در سده‌‌هاى‌ گذشته‌ است‌. دراین‌ مسجد هم‌ چنین‌ کتابخانه‌اى‌ ارزشمند ساخته‌ شده‌ که‌ هزاران‌ کتاب‌ را در خود جاى‌ داده‌ است‌.بناى‌ این‌ کتابخانه‌ به‌ سال‌ 616 هجرى‌ (1393 میلادى‌) باز مى‌گردد.

نیم‌ نگاهى‌ به‌ تاریخ‌

در سال‌ 970 هجرى‌ و در دوران‌ حکمرانى‌ امپراتور شارلکن‌، اسپانیایى‌ ها تونس‌ را اشغال‌ نموده‌، حرمت‌ مسجد را شکستند. آنان‌ کتابخانه‌ را ویران‌ و محتویات‌ مسجد را تخریب‌ و با شمشیرهاى ‌خود کتاب‌ ها و مخطوطات‌ موجود را پاره‌ پاره‌ کردند.

در سال‌ 1381 هجرى‌ حکومت‌ تدریس‌ را ممنوع‌ نمود و مسجد تنها براى‌ نماز خواندن‌ باقى‌ ماند.

در سده‌ى‌ سیزدهم‌ میلادى‌ و در دوران‌ خلیفه‌ المستنصر بالله الحفصى‌ چشمه‌ى‌ آبى‌ در مسجد وجود داشت‌. هنگامى‌ که‌ این‌ چشمه‌ خشکید در جاى‌ آن‌ 600 نهال‌ زیتون‌ کاشته‌ شد. که‌ این ‌خود نشان‌گر وسعت‌ زمینى‌ است‌ که‌ مسجد در آن‌ ساخته‌ شده‌ است‌.

مسجد جامع واشنگتن

قالى‌هاى‌ این‌ مسجد ایرانى‌ است‌ ؛ که‌ از جمله‌ى این‌ قالى‌ ها، یک ‌قالى‌ ارزشمند به‌ اندازه‌ى‌ 20 در 40 قدم مى‌باشد. چلچراغ‌ بزرگ‌ این‌ مسجد که به وزن‌ دو تن‌ است از مس‌ و در مصر ساخته‌ شده‌ است‌. تعداد قطعاتى‌ که‌ منبر این‌ مسجد را تشکیل‌ مى‌دهند 12 هزار قطعه‌ ازچوب‌ آبنوس‌ است‌ که‌ در مصر ساخته‌ شده‌ و روى‌ اسکلت‌ چوبى‌ منبر سوار شده‌اند.

موقعیت‌ جغرافیایى‌

مسجد جامع واشنگتن در خیابان‌ ماساچوست‌ در شهر واشنگتن‌ واقع‌ شده‌ است‌.

بناى‌ آن‌: این‌ مسجد در سال‌ 1945 میلادى‌ تأسیس‌ گردیده‌ است‌. در آن‌ هنگام‌ سفیر ترکیه‌ در واشنگتن ‌وفات‌ یافته‌ بود و مسلمانان‌ به ‌علّت‌ عدم‌ وجود مکانى‌ جهت‌ برگزارى‌ نماز میت‌ و انجام‌ مراسم‌ ترحیم ‌وى‌ با مشکل‌ و تنگنا مواجه‌ شده‌ بودند. از این‌ رو این‌ مسجد در قطعه‌ زمینى‌ وسیع‌ پایه‌ گذارى‌گردید. تا به‌ عنوان‌ یک‌ مسجد جامع‌ و یک‌ مرکز اسلامى‌ مورد استفاده‌ى‌ مسلمانان‌ ساکن‌ در واشنگتن‌ قرار گیرد. عملیات‌ ساختمانى‌ آن‌ چند سال‌ طول‌ کشید. و سرانجام‌ در سال‌ 1957 باحضور آیزنهاور رئیس‌ جمهورى‌ امریکا این‌ مسجد افتتاح‌ گردید. عمده‌ى‌ کشورهاى‌ اسلامى‌ که ‌نمایندگى‌هایى‌ در شهر واشنگتن‌ داشتند در تأسیس‌ و تکمیل‌ آن‌ مشارکت‌ کردند، و پیمانکار لبنانى ‌یوسف‌ حوار بر کارهاى‌ ساختمانى‌ آن‌ نظارت‌ داشته‌ است‌.

جزئیات‌ بنا

این‌ مسجد بر اساس‌ یک‌ سبک‌ اسلامى‌ متناسب‌ با معمارى‌ عام‌ امریکایى‌ ـ که‌ به‌ تقلید از معمارى ‌یونانى‌ در آن‌ گرایش‌ به‌ ساخت‌ ورودهاى‌ عریض‌ و وسیع‌ و برخوردار از ستون‌ هاى‌ بلند وجوددارد ـ ساخته‌ شده‌ است‌. گلدسته‌ى‌ مسجد واشنگتن‌ بر اساس‌ سبک‌ مصرى‌ برفراز ورودى‌ مسجدو با بدنه‌اى‌ قطور ساخته‌ شده‌ است‌. مدخل‌ مسجد عریض‌ و وسیع‌ است‌ و مراجعان‌ از طریق‌ یک ‌پلکان‌ مرمرین‌ به‌ آن‌ وارد مى‌شوند. مدخل‌ خود از پنج‌ تاق‌ متکى‌ بر چهار ستون‌ مرمرین‌ تشکیل‌ یافته‌ است‌.

مسجد داراى‌ یک‌ نمازخانه‌ ى‌ وسیع‌ است‌ که‌ سقف‌ آن‌ بر ستون‌ هاى‌ ضخیم‌ مرمرین‌ استوار شده‌است‌ و ستون‌ ها نیز داراى‌ سر ستون‌ هاى‌ مرتفعى‌ هستند. تاق‌ هاى‌ درون‌ مسجد کنگره‌‌ دارند، ومحراب‌ مسجد محرابى‌ مرمرین‌ و شبیه‌ محراب‌ مسجد الرفاعى‌ شهر قاهره‌ است‌.

منبر در شهرقاهره‌ و به‌ سبک‌ منبر مسجد جامع‌ محمد على‌ پاشا ساخته‌ شده‌ است‌. عمده‌ى‌ کشورهاى‌ اسلامى‌در ساختن‌ این‌ مسجد مشارکت‌ داشته‌اند.

کاشى‌ این‌ مسجد از ترکیه‌ است‌ ؛ که‌ کاشى‌ هاى‌ بسیار بدیع‌ و زیبا به‌ دو رنگ‌ آبى‌ و سفید است‌. قالى‌هاى‌ این‌ مسجد ایرانى‌ است‌ ؛ که‌ از جمله‌ى این‌ قالى‌ ها، یک ‌قالى‌ ارزشمند به‌ اندازه‌ى‌ 20 در 40 قدم مى‌باشد. چلچراغ‌ بزرگ‌ این‌ مسجد که به وزن‌ دو تن‌ است از مس‌ و در مصر ساخته‌ شده‌ است‌. تعداد قطعاتى‌ که‌ منبر این‌ مسجد را تشکیل‌ مى‌دهند 12 هزار قطعه‌ ازچوب‌ آبنوس‌ است‌ که‌ در مصر ساخته‌ شده‌ و روى‌ اسکلت‌ چوبى‌ منبر سوار شده‌اند. در وسط‌حیاط‌ مسجد یک‌ فواره‌ى‌ مرمرین‌ وجود دارد. در سمت‌ راست‌ و چپ‌ آن‌ مرکز فرهنگى‌ اسلامى‌، و در برابر آن‌ نماز خانه‌ ى‌ مسجد است‌.

تعیین‌ قبله‌ى‌ این‌ مسجد را یکى‌ از ستاره‌ شناسان‌ خبره‌. و متخصص‌ بر عهده‌ داشته‌ است‌. سنگ‌‌هاى‌ مسجد از کوه‌هاى‌ سنگ‌ سفید و صاف‌ آلاباما آورده‌شده‌ است‌. بناى‌ مسجد به‌ تنهایى‌ در حدود یک‌ میلیون‌ و 250 هزار دلار هزینه‌ داشته‌ است‌. نمازخانه‌ى‌ مسجد گنجایش‌ سیزده‌ هزار نماز گزار دارد‌.

آن‌ چه‌ به‌ زیبایى‌ و درخشش‌ مسجد مى‌افزاید فضاى‌ سبز زیبایى‌ است‌ که‌ از چهار طرف‌ مسجد را در برگرفته‌ است‌. مرکز فرهنگى‌ ـ اسلامى‌ وابسته‌ به‌ مسجد یکى‌ از مهم‌ترین‌ و عظیم‌ترین‌ مراکز اسلامى‌ امریکا به‌ شمار مى‌آید ؛ وکتابخانه‌‌اى‌ با شکوه‌ در آن‌ قرار دارد.

مسجد قرطبه

مسجد قرطبه از عظیم‌ترین‌ و با شکوه‌ترین‌ مساجد اسپانیاست‌. از لحاظ‌ تزئینات‌ بى‌ نظیر و هنر معمارى‌ به‌ کاررفته‌ در آن‌ تحفه‌اى‌ بى‌ همتا به‌ شمار مى‌آید.

موقعیت‌ جغرافیایى‌

این‌ مسجد در بخش‌ جنوب‌ غربى‌ شهر قرطبه‌ (کوردوبا) و در نزدیکى‌ رودخانه‌ قرار دارد. از چهارطرف‌ چهار کوچه‌ى‌ تنگ‌ پیرامون‌ آن‌ را احاطه‌ کرده‌ است‌.

بناى‌ آن‌

بناى‌ مسجد به‌ سال‌ 92 هجرى‌ باز مى‌گردد ؛ یعنى‌ زمانى‌ که‌ در آن‌ بنى‌ امیه‌ شهر قرطبه‌ را به‌ عنوان‌پایگاه‌ خلافت‌ خود در آن‌ سرزمین‌ قرار دادند. در آن‌ دوره‌ مسلمانان‌ در کلیساى‌ اعظم‌ قرطبه‌ با مسیحیان‌ آن‌ شهر شراکت‌ کردند. آنان‌ در قسمت‌ خود مسجدى‌ ساختند و بخش‌ دیگر براى‌ رومیان‌ باقى‌ ماند. هنگامى‌ که‌ تعداد مسلمانان‌ و سپاهیان‌شان‌ فزونى‌ یافت‌ عبدالرحمن‌ بن‌ معاویه ‌بخش‌ کلیساى‌ متعلق‌ به‌ رومیان‌ را از آنان‌ خریدارى‌ کرد و در مقابل‌ مقرر شد تا به‌ بازسازى‌ بخش‌هاى‌ ویران‌ شده‌ى‌ کلیساهاى‌ آنان‌ در هنگام‌ فتوحات‌ بپردازد. در سال‌ 170 هجرى‌ عبدالرحمن‌الداخل‌ دستور بازسازى‌ مسجد جامع‌ را طبق‌ تأسیسات‌ و شکلى‌ جدید داد ؛ که‌ پس‌ از آن‌مساحت‌ مسجد به‌ 4875 متر مربع‌ بالغ‌ گردید. این‌ مسجد در قدیم‌ «مسجد جامع‌ الحضرة‌» (به‌ معناى‌ «مسجد جامع‌ خلیفه‌» ) نام‌ داشت‌. اما امروزه‌ و پس‌ از آن‌ که‌ اسپانیایى‌ ها آن‌ را به‌ یک‌کلیساى‌ جامع‌ مسیحى‌ تبدیل‌ کرده‌اند، مسجد «کاتدرال‌» (کلیساى‌ جامع‌) نام‌ گرفت‌.

توسعه‌ و بازسازى

بازسازى‌ و تعدیلات‌ انجام‌ یافته‌ در این‌ مسجد مراحل‌ متعددى‌ داشته‌ است‌ ؛ از جمله‌:

در سال‌ 139 هجرى‌ امیر هشام‌ بن‌ عبدالرحمن‌ آن‌ را تجدید بنا نمود.

در سال‌ 176 هجرى‌ امیر عبدالرحمن‌ بن‌ الحاکم‌ گنبد آن‌ را که‌ جدّ وى‌ عبدالرحمن‌ بن‌ معاویه‌ساخته‌ بود بازسازى‌ کرد. امیر محمد بن‌ عبدالرحمن‌ نیز مسجد را در سال‌ 207 هجرى‌ بازسازى ‌نمود.

در سال‌ 340 هجرى‌ امیر عبدالرحمن‌ الناصر (المستنصر بالله) دستور داد تا گلدسته‌ى‌ قدیمى‌ آن‌را تخریب‌ و به‌ جاى‌ آن گلدسته‌ى‌ جدید و خوش‌ ساخت‌ و زیبایى‌ بنا نمایند. هم‌ چنان‌ که‌ دستور داد منبرى‌ بدیع‌ و نیز سه‌ کوشک‌ در آن‌ بسازند، که‌ این‌ سه‌ کوشک‌ عبارتند از از: کوشک‌ «دار الصدقة‌»،کوشک‌ «الوعاظ‌» و کوشک‌ «البائسین‌». او هم‌ چنان‌ در امتداد مسجد پیاده‌ رویى‌ ساخت‌ تاگردشگاهى‌ براى‌ اهالى‌ قرطبه‌ باشد، که‌ این‌ پیاده‌ رو «پیاده‌رو المستنصرى‌» نام‌ دارد.

در سال‌ 355 هجرى‌ امیر هشام‌ بن‌ الحکم‌ (المؤید بالله) نیز به‌ مسجد اهتمام‌ ورزید و آن‌ را بازسازى‌ نمود.

جزئیات‌ بنا

مسجد قرطبه‌ مستطیل‌ شکل‌ است‌ و صحن‌ وسیعى‌ دارد. این‌ مسجد داراى‌ رواق‌ هاى‌ متعددى ‌است‌ ؛ که‌ بزرگ‌ترین‌ آنها رواق‌ میانى‌ یعنى‌ رواقى‌ است‌ که‌ به‌ محراب‌ مسجد منتهى‌ مى‌گردد.  از جمله‌ بخش‌ هاى‌ متمایز مسجد محراب‌ بدیع‌ و خوش‌ ساخت‌ آن‌ است‌. بالاى‌ این‌ محراب‌ هفت‌ طاق‌ قرار دارند که‌ بر ستون‌هایى‌ استوار گشته‌اند. در این‌ محراب‌ هم‌ چنین‌ یک‌ منبر نفیس‌ ساخته ‌شده‌ از بهترین‌ چوب‌ ساج‌ قرار دارد. گلدسته‌ى‌ این‌ مسجد (که‌ به‌ «گلدسته‌ى‌ عبدالرحمن‌ الناصر» معروف‌ است‌) مناره‌اى‌ بدیع‌ ودرخشان‌ است‌ که‌ دو پلکان‌ و در مجموع‌ 107 پله‌ دارد. بالاى‌ این‌ گلدسته‌ سه‌ چترى‌ قرار دارد که ‌دو عدد از آن‌ ها طلایى‌ و سومى‌ نقره‌اى‌ است‌. اسپانیایى‌ ها این‌ گلدسته‌ را به‌ برجى‌ براى‌ ناقوس‌هاى‌ کلیسا تبدیل‌ کرده‌اند. طول‌ دریچه‌ى‌ مسین‌ گلدسته‌ و ارتفاع‌ آن‌ 20 متر است‌. نماى‌ ساختمان ‌از مرمر است‌ و تزیینات‌ عربى‌ برجسته‌اى‌ بر آن‌ وجود دارد. در زاویه‌‌ى‌ جنوبى‌ مسجد مناره‌ى‌ دیگرى‌ به‌ شکل‌ مربع‌ وجود دارد که‌ طول‌ ضلع‌ آن‌ 12 و ارتفاع‌ آن‌ 93 متر است‌. این‌ مناره‌ داراى‌ 19 در است‌ که‌ همگى‌ از ورقه‌ هاى‌ مس‌ مقاوم‌ ساخته‌ شده‌ است‌. گنبد مسجد قرطبه‌ بر 365 ستون‌ مرمرین‌ استوار است‌. چراغ‌دان‌‌هاى‌ آن‌ در حدود 4700 عدد است‌. مسجد داراى‌ 1293 ستون‌ بوده که‌ هم‌ اکنون‌ از آن‌ تعداد 1093 ستون‌ برجاى‌ مانده‌ است‌.

نیم‌ نگاهى‌ به‌ تاریخ‌

در نتیجه‌ ى‌ نبرد پیش‌ آمده‌ میان‌ المهدى‌ و سلیمان‌ بن‌ الحکم‌ که‌ در سال‌ 400 هجرى‌ رخ‌ داد و بر اثر آن‌ اهالى‌ قرطبه‌ شهر را ترک‌ گفتند مسجد مورد تاراج‌ قرار گرفت‌. هم‌ چنان‌ که‌ در سال‌ 633هجرى‌ (1236 میلادى‌) کشیش‌ هاى‌ قرطبه‌ مساجد و کاخ‌ هاى‌ این‌ شهر را در هم‌ کوبیدند ومسجد را نیز تخریب‌ نمودند ؛ که‌ مدتى‌ بعد خود آن‌ را تجدید بنا و بازسازى‌ کردند.

مسجد کوجاتپه / آنکارا

مسجد کجاتپه (قوجاتپه ) در محله قیزیل آی آنکارا در سالهای 1981-1987 ساخته و شد و توسط رییس جمهور وقت ترکیه آقای تورگوت ازال افتتاح شد.طرح اولیه این مسجد همان طرح معماری بزرگترین مسجد جهان یعنی مسجد مدرن فیصل پاکستان بود اما بعد مخالفت فنی با آن پروژه در سال 1967 ، بعدها با کمی تغییر آقای وئدات دالوکای معمار ترک این پروژه را در پاکستان اجرا کرد و در عوض معماران ، اولوانگین و تالای ، یک مسجد با معماری به شیوه عثمانیان ساختند که البته زیباست اما پروژه قبلی هم لطف خود را داشت .

این مسجد بزرگ و زیبا در زمینی به مساحت 4500 م.م بنا گردیده و در قسمت پایین دارای سالن کنفرانس ، کتابخانه ، اتوپارک ، اتاق تجارت و فسمتهای اداری می باشد.قسمت اصلی مسجد با اصل گرفتن شیوه سنتی از قبه بزرگ مرکزی و چهار نیم دایره که بر روی چهار ستون پا فیلی است و قبه های متعدد کوچکتر تشکیل می شود. مسجد از چهار مناره هر کدام به ارتفاع 88 متر تشکیل می شود که به سر مناره ها هم از طریق آسانسور هم پله کان می توان دسترسی داشت.

خطاطی های مسجد به استاد حمید آیتاچ و محمود اوءنجو و خطاطی ها و نوشته های سالن کنفرانس و کتابخانه به استاد امین بارین متعلق است . منبر ، مناره ها ، آویزها ، چینی ها ، درها و مرمرهای مسجد بصورت ویژه تهیه و با ظرافت خاصی ساخته شده و به کار گرفته شده است. در معماری داخلی از شیوه کلاسیک معماری عثمانی استفاده گردیده است و از مصالحی مثل چینی ، مرمر ، مادن زرد ، ورق طلا و رنگهای ویژه استفاده گردیده است.

مسجد جامع توکیو

تبلور شکوه اسلام در قلب ژاپن

مسجد جامع توکیو که گاهی به علت منطقه‌ای که در آن واقع شده از آن با عنوان مسجد یویوگی نیز یاد می‌کنند دربرگیرنده شبستان اصلی، کتابخانه، سالن نمایش، اتاقهای کنفرانس، اتاق کنترل و همچنین محل اقامت امام مسجد است.

مسجد جامع توکیو که کار ساخت آن پس از تخریب اولیه در سال 2000 به پایان رسید و یکی از مراکز شناخت اسلام برای غیرمسلمانان ژاپنی به شمار می‌رود با معماری چشم نواز دوره عثمانی ظرفیت 2 هزار نمازگزار را دارد.

طرح ساخت مسجد توکیو سال 1908 مطرح شد و در نهایت در سال 1938 با حمایت مالی یک گروه اقتصادی و مالی بزرگ در ژاپن تکمیل شد.

امامت این مسجد را ابتدا عبدالرشید ابراهیم برعهده داشت و پس از آن امامت این مسجد به عبدالهادی قربانعلی واگذار شد. به جز شیخ ابراهیم سوادا ، امام مرکز اسلامی اهل البیت هیچ امام جماعت ژاپنی در این کشور فعال نیست.

این مسجد در سال 1986 به علت فرسایش ساختمان تخریب شد و زمین آن در اختیار ترکیه قرار گرفت. رئیس وقت سازمان دیانت ترکیه این مسجد را بنا کرد که کار ساخت آن در سال 1998 آغاز و در سال 2000 خاتمه یافت.

کار ساخت این مسجد از سوی شرکت تعاونی کاجیما و تزئینات هنری آن توسط اساتید و هنرمندان ترکیه انجام شده است. معماری این مسجد برعهده محرم هیلمی سنالپ بود. روی در ورودی این مسجد و مرکز فرهنگی یک سنگ مرمرین قرار گرفته و روی آن تاریخ ساخت این مسجد که سال 1420 هجری قمری بوده حک شده است.

سبک معماری این مسجد و مرکز فرهنگی در توکیو ژاپن به سبک معماری کلاسیک دوره عثمانی است که در دوران اوج تمدن اسلامی مشاهده می‌شده است.

مسجد توکیو ظرفیت 2 هزار نفری دارد و شبستان اصلی از شبستان ویژه بانوان جدا شده است. گنبد این مسجد دارای 23 متر ارتفاع است و ارتفاع مناره‌های آن به 41 متر می‌رسد.

مسجد جامع توکیو که گاهی به علت منطقه‌ای که در آن واقع شده از آن با عنوان مسجد یویوگی نیز یاد می‌کنند دربرگیرنده شبستان اصلی، کتابخانه، سالن نمایش، اتاقهای کنفرانس، اتاق کنترل و همچنین محل اقامت امام مسجد است.

این مسجد یکی از اماکن یادگیری درباره دین اسلام در ژاپن تلقی می‌شود و بسیاری از مردم ژاپن هر روز برای مطرح کردن پرسشهای خود درباره دین اسلام و شناخت این دین آسمانی به این مسجد مراجعه می‌کنند.

مسجد الاقصی

مسجدالاقصی (به عربی: المسجد الأقصی‎، به‌معنی دورترین مسجد) مسجدی‌ست که نام آن در آیه اول سوره اسراء آمده‌است، که اشاره به معراج و سیر شبانه پیامبر اسلام از مسجدالحرام به مسجدالاقصی دارد:

« «سبْحَانَ الَّذِی أَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ إِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا إِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ»

«منزّه‌است آن خدایی‏ که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الأقصی- که پیرامون آن را برکت داده‌ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست »

این مسجد، که در بخش شرقی شهر بیت‌المقدس (اورشلیم) قرار دارد، در سال ۷۱۰ ساخته شد. مسلمانان پس از هجرت به مدینه، تا سال یکم هجری به سمت بیت المقدس نماز می‌خواندند.

همچنین باید توجه داشت مسجد در قرآن به معنای کلیسا و کنیسه هم به کار رفته‌است.

مسجدالاقصی حدوداً ۱۴ کیلومتر تا رام الله مرکز اداره موقت فلسطین فاصله دارد. برخی از یهودیان ساکن بیت المقدس(اورشلیم) اعتقاد دارند که بقایای معبد «هیکل»(معبدی که سلیمان نبی به دستور خداوند ساخت و شرح آن در کتاب مقدس، بخش عهد عتیق آمده‌است)در زیر مسجدالاقصی قرار دارد وبرای تخریب مسجدالاقصی و احیای آن معبد تلاش می‌کنند.از جمله تلاش مایکل دینس روهن در ۲۱ اوت ۱۹۶۹(۳۰/۵/۱۳۴۸) که در این آتش سوزی در قسمت جنوب شرقی در حدود دویست متر مربع از سقف مسجد کاملاً منهدم گردید و گنبد مسجد در پنج نقطه سوخت. همچنین یکی از آثار متبرک مسجد و یک منبر مخصوص که هشتصد سال سابقه داشت نیز کاملاً از بین رفت.

اما مطابق تحقیقات تازه‌تری، این احتمال تقویت شده که محل هیکل بر محل فعلی بنای مسجد منطبق نیست و در فضای باز جنوب شرقی آن قرار دارد.

موقعیت مسجدالاقصی

عامه گمان می‌کنند که مسجدالاقصی همان قبه الصخره(یعنی گنبد طلائی بر روی صخره مقدس)، است. همچنین بیشتر مسلمانان گمان می‌کنند که مسجدالاقصی که در قرآن آمده‌است همان مسجدالاقصی واقع در بیت المقدس فعلی است، که همانطور که اشاره شد تاریخ ساخت مسجدالاقصی فعلی واقع در بیت المقدس سالها پس از نزول قرآن است. بنیانگذار مسجد الاقصی فعلی خلیفه دوم عمر بن خطاب و کامل کننده آن ملک مروان پسر حکم بوده‌است.

در احادیث متعدد از ائمه شیعه، مسجدالاقصی که در قرآن آمده‌است نه در بیت المقدس و نه در روی زمین بلکه در آسمانها اعلام شده‌است

تقدس مسجد الاقصی

 معمولا گفته می‌شود مسجد الاقصی یکی از مقدس‌ترین اماکن اسلامی برای مسلمانان است. مثلاً در برخی احادیث اهل تسنن گفته می‌شود، این مسجد، سومین حرم شریف پس از مسجد الحرام و مسجد النبی در مکه و مدینه‌است.همچنین نقل است که آدم مسجد الاقصی را ساخته و زیر بنای آنرا چهل سال پس از ساختن بیت الله الحرام بنا به دستور خداوند نهاده‌است.

اما احادیث متعددی در اهل تشیع این موضوع را رد می‌کند. در بیشتر کتب حدیثی شیعه، فصلی به نام «برتری مسجد کوفه بر مسجد الاقصی» وجود دارد.در حدیثی ازامام جعفر صادق(ع) راوی چنین می‌گوید:

سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَسَاجِدِ الَّتِی لَهَا الْفَضْلُ فَقَالَ الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ قُلْتُ وَ الْمَسْجِدُ الْأَقْصَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ ذَاکَ فِی السَّمَاءِ إِلَیْهِ أُسْرِیَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَقُلْتُ إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّهُ بَیْتُ الْمَقْدِسِ فَقَالَ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ أَفْضَلُ مِنْهُ

ترجمه:از او در مورد مساجدی که فضل دارند سوال کردم، گفت: مسجد الحرام و مسجد الرسول، گفتم فدایت شوم و مسجد الاقصی؟ گفت آن در آسمان است. رسول خدا به سمت آن سیر کرد. گفتم مردم می‌گویند آن در بیت المقدس است، پس گفت مسجد کوفه از آن افضل است!

البته بیت المقدس و نه لزوما مسجد الاقصی، اولین قبله مسلمانان بوده‌است، جایی که در دوران اولیه پیامبر اسلام به سوی آن نماز می‌خواندند. و در برخی احادیث شیعیان مسجد بیت المقدس مورد تقدیس قرار گرفته‌است.

به هر حال صرف نظر از اعتقادات دینی مسلمانان، قدمت بیش از یکهزار ساله این مسجد نیز سبب اهمیت تاریخی این مسجد است.

مسجد سلطان عمرعلی سیف الدین

مسجد سلطان عمر سیف الدین دارای مناره‌های مرمری و گنبد طلا با صحن‌ها و باغهای حاصلخیز و مملو از فواره می‌باشد. مسجد توسط تعداد زیادی درخت و باغ گل محاصره شده که در اسلام نشان و تفسیری از بهشت است.

مسجد سلطان عمر علی سیف الدین، یک مسجد اسلامی سلطنتی است که در بندر سری بگاوان در برونئی این کشور ثروتمند واقع شده است. این مسجد به ‌عنوان یکی از مساجد تماشایی آسیا و جاذبه توریستی محسوب می‌شود. مسجد سلطان عمر سیف الدین در میان مردم برونئی نشان اختصاصی کشورشان نیز می‌باشد.

این مسجد پس از بیست و هشتمین سلطان برونئی نامگذاری شد که به‌عنوان نماد اسلام در برونئی مشاهده می‌شود. این بنا در سال ۱۹۵۸ تکمیل شد و نمونه گیرا از معماری مدرن اسلامی است و بزرگ‌ترین مسجد در خاور دور می‌باشد.

معماری این مسجد مخلوطی از معماری اسلامی و ایتالیایی است و توسط یک معمار ایتالیایی طراحی شد. این مسجد روی بر روی یک تالاب مصنوعی نزدیک شعبه‌هایی از رود برونئی ساخته شده. این مسجد توسط یک دهکده آبی به نام کامپونگ آیر محاصره شده است.

مسجد سلطان عمر سیف الدین دارای مناره‌های مرمری و گنبد طلا با صحن‌ها و باغهای حاصلخیز و مملو از فواره می‌باشد. مسجد توسط تعداد زیادی درخت و باغ گل محاصره شده که در اسلام نشان و تفسیری از بهشت است. همچنین یک پل بزرگ وجود دارد که مسیر پر پیچ و خمی را از میان تالاب به سمت دهکده آبی کامپونگ آیر طی می‌کند. همچنین یک پل مرمر دیگر وجود دارد که به بنا منتهی می‌شود و شبیه یک کشتی است که در یک زمان مورد استفاده جشنها و مراسم رسمی بوده.

گنبد اصلی که قابل شناسایی‌ترین خصیصه این بناست، با طلای خالص پوشیده شده است. مسجد در ۵۲ متر ارتفاع واقع شده و از هر جایی در بندر سری بگاوان می‌توان آنرا دید. مناره اصلی بلندترین قسمت مسجد است و آمیزه ایست از سبک معماری رنسانس و ایتالیایی که منحصر به فرد است و در مساجد دیگر در سراسر جهان دیده نشده. این مناره یک آسانسور مدرن دارد که به بالای بنا می‌رود. مردمی که به بالای این مناره می‌روند، می‌توانند منظره‌ای از شهر را ببینند. داخل مسجد مخصوص نمازگزاران است و دارای شیشه کاری منقوش موزاییکی باشکوهی است. همچنین بسیاری طاقها، نیم گنبدها و ستونهای مرمرینی وجود دارد. تقریباً تمام مواد استفاده شده در این بنا از کشورهای دیگر آورده شده. مرمر آن از ایتالیا، گرانیت از شانگهای، چلچراغهای کریستال از انگلیس و فرشها از عربستان سعودی آورده شده است.

مسجد قل شریف

عده‌ای اعتقاد دارند سبک معماری این مسجد وامدار سبک‌های بلغاری است اما مؤلفه‌های آن به سبک عثمانی و دوره رنسانس شباهت دارد. مسجد قدیمی که در همین مکان ساخته شده بود در سال ۱۵۵۲ توسط روس‌ها تخریب شد .

مسجد قل شریف یکی از مساجد اصلی و بزرگ قرون وسطی در قازان بوده که در سده ۱۶ میلادی ساخته شد. این مسجد با کتابخانه غنی خود باعث ظرافت، زیبایی و تزئین پایتخت خان‌های قازان و مرکز آموزش مذهبی، گسترش علوم در قسمت مرکزی روسیه در سده ۱۶ میلادی بود.

این مسجد به افتخار آخرین امام جماعت خود «سید قل شریف» یکی از رجال سرشناس مذهبی، عالم، شاعر و سیاست‌مدار و از فرماندهان دفاعی شهر قازان، که در این مسجد خدمت می‌کرد و در طول اشغال این شهر کشته شد تغییر نام داد.

معماری

مسجد ۲ طبقه‌ای قل شریف، یک طبقه را به نیایش و یک طبقه را به موزه اسلامی خود اختصاص داده‌است. گنبد مرکزی این مسجد ۳۹ متر و ۴ مناره اصلی آن ۵۷ متر ارتفاع دارند. بخش عمده‌ای از هزینه ساخت مسجد توسط مسلمانان تاتار اهدا شده‌است.

عده‌ای اعتقاد دارند سبک معماری این مسجد وامدار سبک‌های بلغاری است اما مؤلفه‌های آن به سبک عثمانی و دوره رنسانس شباهت دارد. مسجد قدیمی که در همین مکان ساخته شده بود در سال ۱۵۵۲ توسط روس‌ها تخریب شد و دارای مناره‌های ۸ متری بود که در ساخت آن سنگ‌های سفید نقش اصلی را برعهده داشت. در این مسجد یک مدرسه اسلامی و یک کتابخانه نیز قرار داشت.

در ۲۱ فوریه سال ۱۹۹۶ به درخواست مینتیمر شایمیف رئیس جمهور تاتارستان بازسازی مسجد آغاز شد و در ژوئیه سال ۲۰۰۵ در دوره جشن‌های هزاره قازان رسماً افتتاح شد. اقامه نماز جمعه در این مسجد یکی از مهم‌ترین و بزرگترین رویدادهای پایتخت تاتارستان محسوب می‌شود.

مسجد بایتول مکرم ــ داکا ــ بنگلادش

این مسجد، مسجد ملی بنگلادش محسوب می‌شود که در قلب شهر داکا پایتخت بنگلادش واقع شده است. این مسجد در دهه 60 میلادی احداث شد. این مسجد دارای گنجایش 30 هزار نفر بوده و جزو 10 مسجد بزرگ جهان نیز به شمار می‌رود. البته مکان این مسجد برای عبادت مسلمانان کمی دور بوده و به همین دلیل دولت بنگلادش قصد دارد فضای آن ‌را گسترش دهد.

مسجد جامع دهلی

شاه‌جهان افزون بر بناهای مهمی چون تاج محل و قلعه سرخ دهلی٬ چندین مسجد مهم دیگری را در آگرا، اجمر و لاهور ساخته‌است طرح طبقات مسجد جامع بسیار به موتی مسجد یا مسجد مروارید در آگرا شباهت دارد، اما مسجد جامع بزرگتر از آن بوده و دارای دو طبقه‌ است.

مسجد جامع دهلی یا جامع مسجد یا مسجد جهان‌نما، از مهمترین مساجد هندوستان و از بزرگترین و زیباترین مساجد عالم اسلام است که در دهلی پایتخت هند واقع شده است. این مسجد از نوادر روزگار است و از ماسه سنگ ساخته شده و دارای دو منار و سه گنبد مرمرین می‌باشد. این مسجد عنوان بزرگترین مسجد جهان را کسب کرده‌است و روزگاری بزرگترین آنها هم بوده‌است.

مسجد جامع دهلی بین سال‌های ۱۶۵۰ تا ۱۶۵۶ میلادی/ ۱۰۶۰ تا ۱۰۶۶ هجری قمری به دستور شاه جهان پنجمین امپراتور گورکانی هند و سازنده تاج محل ساخته شده‌است. این مسجد روبروی قلعه سرخ، در قسمت دهلی قدیم قرار دارد و یکی از مراکز مهم مسلمانان در هند به شمار می‌رود.

شاه‌جهان افزون بر بناهای مهمی چون تاج محل و قلعه سرخ دهلی٬ چندین مسجد مهم دیگری را در آگرا، اجمر و لاهور ساخته‌است طرح طبقات مسجد جامع بسیار به موتی مسجد یا مسجد مروارید در آگرا شباهت دارد، اما مسجد جامع بزرگتر از آن بوده و دارای دو طبقه‌ است. قسمت اعظم این مسجد به علت وسعت زیربنایی که شاه‌جهان برای آن برگزید بعدها به آن اضافه شد.

امروزه از پله‌های خارجی مسجد برای جایگیری دکه‌های غذایی و فروشگاه‌ها هنرمندان خیابانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. عصر هنگام در شرقی مسجد به بازار فروش مرغ و ماکیان تبدیل می‌شود. پیش از جنگ ۱۸۵۷ استقلال هندوستان نزدیک در جنوبی مسجد یک مدرسه اسلامی قرار داشت که طی جنگ استقلال هندوستان کاملا تخریب شد. بازار بزرگ چندی چوک به معنای میدان نقره در قسمت شمالی این مجسد قرار داشت که توسط جهان آرا بیگم دختر شاه جهان ساخته شد و یادآور هنر و تمدن عصر گورکانیان هند است.

مشخصات

مسجد جامع دهلی دارای دو محراب باشکوه و حیاط وسیعی است که تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد. مسجد رو به سمت غرب دارد و هر سه طرف آن با ایوانهای طاقدار قوسی شکل پوشانده شده که درگاه برج مانند آن رو به مرکز مسجد قرار دارد. این مسجد حدود ۸۰ متر طول و ۲۷ متر عرض دارد و سقف آن با سه گنبد پوشانده شده‌است. هر کدام از گنبدهای این مسجد با مرمرهای سیاه و سفید کار شده اما گنبد بالایی آن با طلا پوشانده شده‌ است.برای ساخت این مسجد ۵۰۰۰ کارگر به مدت بیش از ۶ سال کار کرده‌اند.

دو مناره این مسجد دارای ۴۰ متر ارتفاع هستند که ۱۳۰ پله‌ دارند و با مرمر سفید و سنگ ماسه قرمز فرش شده‌اند. در محوطه پشتی این مسجد نیز چهار مناره کوچک که به مناره‌های جلویی شباهت دارد قرار گرفته‌ است.

محوطه خارجی این مسجد می‌تواند بیش از ۲۵ هزار نمازگزار را در خود جای دهد. این محوطه از طرف شرق، شمال و جنوب به سه ردیف پلکان منتهی می‌شود که همگی با ماسه سنگهای قرمز ساخته شده‌اند. در شمالی مسجد ۳۹ پله، در جنوبی ۳۳ پله و در شرقی که محل ورود خانواده سلطنتی بوده ۳۵ پله دارد.

زیر گنبدهای مسجد سالنی قرار گرفته که هفت ورودی قوس‌دار آن رو به سمت غرب است و دیوارهای مسجد تا ارتفاع کمر با مرمر پوشانده شده‌اند. غیر از این سالن نیز، شبستان اقامه نماز دیگری در مسجد قرار دارد که حدود ۶۱ در ۲۷ متر مربع است و هفت ورودی قوس دار دارد. در بالای هر کدام از این ورودی‌های قوسی شکل کتیبه‌هایی از مرمر سفید قرار داد که ۲/۱ متر طول و ۷۶ سانتی متر عرض دارد که روی آن با مرمر سیاه حکاکی شده‌است. روی این کتیبه‌ها تاریخ ساخت مسجد حک و از فضائل و سلطنت شاه‌جهان نقل شده‌ است.جالب اینکه این کتیبه‌ها به زبان فارسی و خط ثلث نورالله احمد است که در سال ۱۰۶۰ ه‍.ق به روش معرق سنگ اجرا شده است.

کف مسجد با مرمر سیاه و سفید فرش شده و قسمتی که قرار است سجاده هر نمازگزار باشد با سنگهای مرمر مشخص شده‌است. این سجاده‌های مرمرین از نظر اندازه ۴۴/۹۱ سانتی‌متر در ۵۰ سانتی‌متر بوده و در در مجموع گویی ۸۹۹ سجاده سیاه مرمرین در کف مسجد جایگذاری شده‌ است.

ازجمله اشیاء باستانی که در این مسجد نگهداری می‌شود، قرآنی قدیمی است که روی پوست آهو نوشته شده‌است.

مسجد بیت الرحمان

این مسجد در مرکز شهر باندا آچه اندونزی قرار گرفته است. پیشتر این مسجد با نام مسجد سلطان آچه شناخته می‌شد.

زمانی که در سال 1873 هلندی‌ها به این شهر حمله کردند، این مسجد در آتش سوخت، اما بعدا هلندی‌ها این مسجد را بازسازی کردند. تنها مناره این مسجد در سال 1883 تکمیل شد.

در سال 1935 تعداد مناره‌های این مسجد به عدد سه رسید و در نهایت بین سال‌های 1959 تا 1968 تعداد مناره‌های این مسجد به عدد پنج رسید.

این مسجد یکی از زیباترین مساجد اندونزی بوده که توریست‌ها زیادی در سال از آن بازدید می‌کنند. این مسجد دارای نمایی زیبا، کنده‌کاری جذاب و محوطه‌ای جادار و خنک است.

مسجد پادشاهی

مسجد پادشاهی (1673) در لاهور، پاکستان. دارای 3 گنبد و 5 مناره. گنجایش 55.000 نفر

مسجد پادشاهی یا مسجد عالمگیری، در شهر لاهور پاکستان از بزرگترین مسجدهای جهان به شمار می‌آید.

به گزارش سرویس میراث فرهنگی و گردشگری خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه کرمانشاه، ساخت این مسجد در لاهور به فرمان پادشاه گورکانی اورنگ‌زیب عالمگیر (حکومت: ۱۰۶۸ـ ۱۱۱۸ هجری قمری) و با اختصاص سه میلیون روپیه برای آن آغاز شد.

کتیبه فارسی بالای درِ ورودی مسجد به خط ثلث و نستعلیق است خبر می‌دهد که ساخت این مسجد در سال ۱۰۸۴ هجری قمری توسط برادر رضاعی اورنگ‌زیب، مظفرحسین معروف به فدائی خان کوکه، به پایان رسیده‌ است.

از این مسجد به عنوان نقطه تحولی در تاریخ و یک جاذبه توریستی بزرگ که همه شکوه و زیبایی دوره مغول در آن متمرکز شده یاد می شود.

مسجد پادشاهی، بعد از مسجد فیصل که در اسلام آباد واقع شده، دومین مسجد بزرگ در پاکستان است.

معماری و طراحی مسجد پادشاهی دارای توازن و هماهنگی نزدیک با مسجد جاما در دهلی هند است که در سال 1648 توسط پدر اورانگزب و شخصی قبل از آن، امپراتور _ شاه جهان _ ساخته شده است.

ساخت مسجد در حدود 2سال به طول انجامید از ماه می سال 1671تا ماه آپریل سال 1673 ورودی اصلی مسجد مقابل قلعه اصلی لاهور قرار دارد و به آلمگیر مشهور است که بعدها به ساختمان مسجد افزوده شده است.

از سال 1852 به بعد بخش هایی از مسجد پادشاهی مرمت گردید. از سال 1939 تا 1960 میلادی مرمت وسیعی صورت گرفت که هزینه ای در حدود 4.8 میلیون روپیه در برداشت که مسجد را به شکل و حالت و شرایط اولیه خودش بازگرداند.

در سال 2000 میلادی ایوان اصلی این مسجد را به وسیله سنگ مرمر آراستند.

در تزئینات داخلی آن از گچ کاری های زیبا، تزئینات و نقش و نگارهای اسلیمی و منبت کاری و نقاشی روی دیوار استفاده شده است.

نمای خارجی این مسجد با سنگ های حکاکی شده تزئین شده و به خصوص از فرم loti که شکل عمده آن برجسته است، استفاده شده است.

دیوارهای مسجد پادشاهی از آجرهای کوره ای پخته شده و ساروج است که روکشی از سنگ شنی قرمز دارد و پایه ستون ها از سنگهای مرمر رنگارنگ هستند. کف اصلی حیاط با آجرهای کوره ای پخته شده پوشیده شده بود که در مرمتی که طی سالهای 60- 1939 میلادی انجام گرفت با سنگ های شنی قرمز جایگزین شد.

شبستان این مسجد بسیار طویل است و به وسیله طاق نماهای تزئین شده به 7 قسمت تقسیم شده است، بیرون از این 7 قسمت سه جفت گنبد از سنگ مرمر است و دارای قوسی است که در نوع خود بسیار عالی است. کف اصلی در اتاق مربوط به خواندن نماز و دعا با آجرها و سنگ مرمر با فرم منظمی پوشانده اند.

گفتنی است؛ این مسجد بزرگ و باشکوه در حال حاضر یکی از مقاصد اصلی گردشگری در شهر لاهور کشور پاکستان محسوب می شود.

مدینه - مسجد النبی

مسجد النبی یا حرم محمد بن عبدالله، همچنین مسجد نَبوی یا مسجد پیغمبر، مسجد تاریخی مدینه است که در خاور شهر مدینه بنا شده‌است. این مسجد را پیامبر اسلام در سال نخست هجری و در نخستین روزهای ورود به مدینه به دست خود و به همراهی مهاجرین و انصار ساخت. آرامگاه پیامبر اسلام دراین مسجد قرار دارد. این مسجد از معروف‌ترین مسجدهای مسلمانان و از مهم‌ترین زیارتگاه‌هایشان به شمار می‌آید.

تاریخچه

مسجد در زمان محمد

آهنگ ساخت مسجد

پس از پایان بنای مسجد قبا، محمد و مهاجران مکی، در میان استقبال پرشور انصار و یثربیان، راهی مدینه شدند. همه? قبایل مسلمان‌شده? یثرب و پیرامونش، ضمن خوش‌آمدگویی به پیامبر، از او می‌خواستند تا در خانه و قبیله و منازلشان نشست کند، ولی ضمن اظهار مهر به لطف شیفتگان راه و رسمش، انتخاب محل سکونت را به قضای الاهی سپرده‌بود. ستور (مرکب)، کنار خانه? ابوایوب انصاری زانو زد و محمد آن‌جا سکنا و گفت:«رَبِّ اَنزلنی مُنزَلاً مُبارَکاً، وَاَنتَ خَیرُالمُنزلینَ» یعنی «پروردگارم! در فرودگاهی خجسته فرودم آور، و تو بهترین فرودآورندگان ای»

ساخت نخستین بنای مسجد

مسجد نبوی

محمد از سهیل و سهم، یا سرپرستشان، و یا طایفه? بنونجار خواستار خریدن مربد شد تا در آن‌جا خانه و مسجدش را بنا نهد. تاریخ‌نگاران به گواه منابع معتبر هم‌نظر اند که در ساخت نخست مسجد، پیامبر هم‌دوش با دیگر صحابه? بزرگ مهاجرین و انصار، بنا می‌کرده‌است. بیهقی به روایت عبدالله بن عمر که مورد تصریح امام بخاری در صحیح قرار گرفته، اشاره? خاصی می‌کند که: «مسجد پیامبر دارای دیوارها و پایه‌هایی از خشت خام بود و سقفش با شاخه‌های درخت پوشیده و ستون‌هایش تنه‌های خرما بود.»

از دیدگاه الاقشهری، به استناد گفته? عداللهَ عمر، بنای مسجد در آن روزگار، سه درب داشته‌است: دربی سوی دیوار جنوبی مسجد، دربی به نام «عاتکه» در شمال دیوار باختری -که به باب الرحمة مشهور است- و درب سوم همان درب جبرئیل فعلی است که میانه? دیوار خاوری مسجد قرار داشته‌است.

تغییر قبله

پس از تغییر سوی قبله از بیت‌المقدس (شمال مسجد) به کعبه (جنوب مسجد)، پیامبر دربِ گشوده در دیوار جنوبی را مسدود کرد و درب دیگری گشود که شاید گفته? حافظ محمد بن محمود بن نجار با واقعیت مطابق باشد که درب در دیوار شمالی و روبه‌روی دربی بوده‌است که پس از تغییر قبله بسته شده‌بود.

بیهقی از عباده روایت می‌کند که:«انصار مالی را گرد آورده به حضور پیامبر آوردند و پیش‌نهادند که مسجد را بازسازخته بیارایند، و گفتند تا کَی باید زیر این سقف که پوشال خرما است، نماز بگزاریم؟». پیامبر فرمود:«سقف مسجد برادرم موسی نیز همچنین بود و من از روشش برنمی‌گردم».

نخستین گسترش‌ها

بنای مسجد همچنان ترکیب و شکل نخستش را تا سال ? نگه داشت و در این روزگار تغییری نکرد. در سال هفتم هجری پس از فتح دژهای خیبر به دست مسلمانان، سوی مدینه بازگشتند. ضرورت توسعه? مسجد به‌خاطر افزایش روزانه? جمعیت مسلمانان، در نظر پیغمبر و اصحابش آمد. به گفته? جعفر محمد صادق[?] پیامبر مسجد را از درازا و پهنا چنان فراخ کرد که چون مربعی ???× ??? ارشی (ذرعی) درآمد.

با توجه به برابری نسبی اَرَش با متر، مساحت مسجد در سال هفتم می‌بایست ???? متر مربع شده‌باشد و این متراژ عینی از بنای مسجد، طبق معیارهای نقشه‌ای که کارشناسان ترک در اواخر سده? ششم خورشیدی که ???? متر مربع ارایه داده‌اند، مطابقت محاسباتی دارد.

خاک‌سپاری پیامبر

پس از کشته‌شدن یا درگذشت محمد عبدالله، او را در مسجدش به خاک سپردند. زان‌پس مسجد نبوی، شد حرم پیغمبر که برای مسلمنان ارزشی چند برابر یافت.

خاک‌سپاری ابوبکر

پس از مرگ خلیفه? نخست ابوبکر، او را کنار آرامگاه پیامبر به خاک سپردند.

فراخ‌سازی حرم

عمر با توجه به فراوانی و انبوهی مسلمانان در مسجد النبی و نبود جای به‌اندازه از بهر برگزاری فرایض و اعتکاف و نیایش و زیارت، تصمیم گرفت تعدادی از خانه‌های اطراف مسجد را برای توسعه? مسجد ویران کند.

خلیفه? دوم بهر اجرای نقشه، لازم دید که خانه? عباسِ عبدالمطلب را خراب کرده به مسجد بپیوندد، ولی عباس راضی به فروش یا بخششش نشد، پس درگیر شدند. پس از این که ابی بن کعب در حکمیتش حق را به عباس بن عبدالمطلب داد، وی گفت «اکنون که فرمان خدا روشن شد خانه‌ام را به مسلمانان می‌بخشم.» در هر صورت، خلیفه? دوم پس از دست‌یابی به خانه? عباس و خریداری بخشی ازخانه? جعفرِ ابوطالب برادر علی مسجد را گسترد.

مورخان مدینه عموماً با توجه به حدیث پسر عمر که گفته‌است: «مسجدالنبی پس از توسعه در زمان خلیفه? دوم، درازایش از قبله به شام، ??? ارش (ذراع) و از شرق به غرب ??? ارش بوده‌است.» چنین نتجه گرفته‌اند که عمر حدوداً به سمت جنوبی مسجد ?? ارش افزوده و به سمت شامی یا شمالی مسجد ?? ارش. چون قسمت خاوری دیوار مسجد، حجره‌های همسران قرار داشته، خلیفه در آن‌جا تصرف و تغیری به‌وجود نیاورد، پس مجموع کل مساحت توسعه‌یافته، حدود ???? مترمربع بوده‌است و این مساحت بر اساس ذرع ید با آن‌چه را که مهندسان با متراژ بنای فعلی جهت تعیین حدود مسجد در زمان خلیفه دوم ارائه داده اند، یعنی ???? مترمربع چندان اختلافی ندارد و می توان آن مستندات تاریخی را درست دانست.

درب‌ها

پس از انجام این گسترش، در قرارگرفتن درب‌های بزرگ مسجد تغییراتی حاصل شد مگر درب‌های دیرینه? عاتکه، جبرئیل و شامی. دو درب دیگر بدان افزود و مسجد شش‌دربه شد:

1. درب مروان در دیوار باختری، که به «باب السلام» مشهور است. دوباره روبه‌روی همان جهتی که پیش‌تر بوده، جلوتر کشیده شد.

2. درب عاتکه در دیوار خاوری که «باب الرحمة» می‌نامندش.

3. درب جبرئیل در دیوار شرقی مسجد ، همچنان باقی ماند . زیرا در آن سمت ، توسعه یا تغییراتی صورت نپذیرفت.

4. درب زنان (نساء) ته شمالی دیوار خاوری مسجد بنا گشت، که به اختلاف آن را از ساخته‌های خلیفه? دوم گفته‌اند.

5. دو درب در دیوار شمالی یا سویه? شامی مسجد

خاک‌سپاری عمر

پس از کشته شدن عمر، او را در کنار قبر محمد و ابوبکر به خاک سپردند. امروزه نیز قبر این سه هنوز در آن‌جاست.

البته به باور شیعیان، فرشتگان نقاله جای عمر و ابوبکر را با سلمان و ابوذر عوض کرده‌اند.[?][ارجاع دقیق بدهید]

حرم در زمان عثمانِ عفان

افزایش روزافزون جمعیت مسلمانان در شهر مدینه و مهاجرت قبایل مسلمان سوی مدینه، فراخ‌سازی مسجد را دربایسته و ضروری کرده‌بود. بنای مسجد در زمان خلیفه? سوم فرسوده و دیوارها و ستون‌هایش رو به پوسیدگی نهاده‌بود. در سال 24 ه.ق برابر 23/24 خ که شورای شش‌نفره? عمر عثمان را به خلافت رساند، مردم مدینه درباره? بیش‌بود مردمان و کمی جا در مسجد به‌ویژه در جماعت جمعه باش گفت‌وگو کردند و خواستار گسترش مسجد شدند؛ او نیز پس از رای‌زنی با رای‌وران، پذیرفت.

عثمان ساختمان مسجد را تغییر داد و مساحتش را چندی افزود، دیوارهایش را با سنگ‌های نقش‌و‌نگاردار و ستون‌هایش را با سنگ‌های تراشیده و نگاشته بازساخت، و سقف را با چوب ساج ترمیم کرد. اساساً عثمان بنای مسجد حضرت محمد (ص) را از آن حالت نخستین و سادگی و بی‌آرایگی بیرون آورده‌است. ساختمان دیرین مسجد از بن برچیده بنای تازه با مساحتی بیش جای‌گزینش گردید. زهری گفت:«خلیفه? سوم مسجدالنبی را توسعه داد و ده‌هزار درم سیم را از اموال خود صرف آن نمود.»

حرم در زمان امویان

حرم در زمان عمرِ عبدالعزیز

در سال ?? قمری ولیدِ عبدالملک به خلافت رسید و عمر بن عبدالعزیز را به فرمانداری مکه و مدینه گماشت. بودجه? کلانی را در اختیارش گذاشت تا زمین و خانه‌هایی را که از بهر توسعه و نوسازی مسجد باید بدان پیوندد، بخرد. محمد بن جریر طبری در [?] ذیل سخن از حوادث سال هشتادوهشتم می‌گوید: «درهمین سال ولید عبدالملک بگفت تا مسجد پیغمبر خدا ویران کنند و خانه? همسران پیغمبر را نیز ویران کنند و در مسجد بیندازند».

عمر عبدالعزیز طول مسجدالنبی را ??? ذراع و عرض آن را از قسمت جنوبی ??? ذراع و از قسمت شمالی به ??? ذراع رسانید، یعنی سرجمع آن‌چه پس از توسعه? عثمان به مسجدالنبی افزوده عبارت است از ضلع جنوبی خاور به باختر مسجد، حدود پنجاه ارش، و بَرِ شمالی‌اش حدود چهل ارش و درازای مسجد از قبله به شام (جنوب به شمال) حدود چهل ارش. مساحت کل مسجد در زمان عمر بن عبدالعزیز روی‌هم حدود شش‌هزارو چهارصد و چهل متر مربع بوده‌است.

چهل کارگر رومی با یکصدهزار مثقال طلا، چندین بار کاشی‌های رنگارنگ، قندیل‌های درزنجیر زرین‌کشیده، بازسازی را به دوش داشتند و عمر عبدالعزیز در طول کار از پاداش و خلعت بی‌بهره?شان نمی‌گذاشت. ستون‌های سنگی تراشیده با روکش‌های فلزی، دیوارهای بلند و گچ‌کاری‌شده و کاشی‌کاری آن‌ها و برپایی دیواربست‌ها، نگارگری سقف و زیورآرایی‌اش به چوب ساج و جای‌گزینی بنای استواری سنگی به‌جای خانه‌های گلی محمد و… چنان مسجدی بنا نهاده شد که تا آن هنگام بنایی به‌سانش در جزیره? عرب نبود. این بازسازی‌ها و نوسازی‌ها به گفته? محمدِ جریر طبری، ابن زباله و ابن نجار از سال ?? تا ?? ه. ق برابر ?? تا ?? ه. خ به درازا کشید.

نخستین‌بار آیات قرآن بر کاشی‌ها و دیوارهای مسجدالنبی نوشته شد. ابن نجار تصریح کرده‌است که کل سوره‌های والشمس تا ناس را بر دیوارهای مسجد نگاشتند و چهار گلدسته در چهار گوشه? مسجد کردند که به گفته? ابن زباله و دیگر مستندات، بزرگ‌ترین آنها ?? ارش درازا داشت و کوچکترینشان مناره? باختری شامی بود.

مسجد ظهیر ــ مالزی

این مسجد در سال 1912 توسط تونکو محمود، پسر سلطان تاج‌الدین مکرم‌شاه ساخته شد. این مسجد آرامگاه جنگجویان کداه که در طول دفاع از این شهر در برابر سیام در سال 1812 کشته شدند، است.

معماری این مسجد از معماری مسجد عزیزی در شهر لانگکات در شمال سوماترای اندونزی الهام گرفته شده است. این مسجد با پنج مناره بزرگ ساخته شد که نشانه‌ای از پنج اصل اعتقادی مسلمانان است

مسجد سلطان حسن

مسجد سلطان حسن مسجدی‌است در قاهره، که در سال ۷۶۲ قمری برابر با سال ۱۳۶۱ میلادی ساخته شده‌است. در این مسجد چهار اتاق بزرگ طاق‌دار وجود دارند که به حیاط اندرونی باز می‌شود و از آن‌ها همچون شبستان و جایگاه موعظه بهره‌گیری می‌شود و نیز مدرسه‌ها و حجره‌های طلاب علوم و آرامگاه سلطان. ابعاد اصلی این مسجد ۱۵۰ متر در ۶۸ متر است. این ساختمانی‌است در مساحتی مستطیل که درازای آن در امتداد قبله قرار دارد.

مسجد ملی برونئی؛ تلفیقی از معماری اسلامی و ایتالیایی

مسجد سلطان عمر علی سیف‌الدین در بندر سری بگاوان برونئی یکی از مساجد زیبای آسیا و همچنین یک جاذبه توریستی محسوب می‌شود.

این مسجد به نام عمر علی سیف الدین سوم، بیست هشتمین سلطان برونئی نامگذاری شده و به عنوان نماد دین اسلام در این کشور خط افق بندر سری بگاوان را تحت سلطه خود در آورده است.

کار ساخت این مسجد سال 1958 به اتمام رسید و آن را به نمونه تأثیرگذار معماری مدرن اسلامی تبدیل کرد.

معماری این مسجد از ترکیب معماری مغول و سبکهای ایتالیایی تشکیل شده است. طرح مسجد براساس طرحهای کاوالیر رودولفو نولی معمار ایتالیایی که سالها در خلیج تایلند کار می کرد ساخته شده است.

این مسجد روی یک تالاب مصنوعی در سواحل رودخانه برونئی ساخته شده است. مسجد سلطان عمر علی سیف‌الدین دارای مناره های مرمری و گنبد طلایی با صحن‌ها و باغهای حاصلخیز و مملو از فواره است.

اطراف این مسجد را درختها و باغهای پراز گل به نشانه توصیفها و نمادهای بهشت در تعالیم اسلامی فراگرفته است.

مهمترین ویژگی این مسجد این است که گنبد اصلی آن از طلای خالص پوشانده شده است. این  مسجد 52 متر ارتفاع دارد و از هر نقطه ای در بندر سری بگاوان نمایان است.

مناره اصلی این مسجد بلندترین بخش مسجد است و دارای آسانسوری برای رسیدن به نوک مناره است تا بازدیدکنندگان بتوانند از چشم انداز وسیع شهر لذت ببرند.

فضای داخلی این مسجد تنها برای اقامه نماز طراحی شده است و دارای پنجره هایی با شیشه های رنگی، طاق ها نیم گنبدهای و ستونهای مرمین است.

به طور تقریبی می توان گفت تمام موادی که برای ساخت این مسجد مورد استفاده قرار گرفته از خارج از برونئی وارد شده است. سنگهای مرمر ایتالیا، گرانیت شانگهای، چلچراغهای کریستال انگلستان و فرشهای عربستان سعودی در این مسجد مورد استفاده قرار گرفته است.

مرکز اسلامی نیویورک؛ بزرگترین مسجد شمال آمریکا

مرکز اسلامی آمریکا مسجدی در شهر دیربورن واقع در کلان شهر دیترویت و ایالت میشیگان آمریکا است که در سال 2005 افتتاح و گفته می‌شود که بزرگترین مسجد در آمریکای شمالی محسوب می شود.

این مسجد متعلق به جامعه شیعیان شهر دیربورن است اما ممکن است مسلمانان سایر مذاهب نیز برای اقامه نماز در آن حضور یابند.

مرکز اسلامی آمریکا در سال 1963 از سوی محمد جواد شیری تأسیس شد و تا سال 1994 که از دنیا رفت ریاست آن را برعهده داشت. درحال حاضر سید حسن الاقزوینی امامت جماعت این مسجد را عهده دار است.

این مسجد براساس اظهارات اعضای آن بزرگترین ساختمان دینی فرهنگی مسلمانان در شمال آمریکا به شمار می رود.

گنبد مسجد مرکز اسلامی آمریکا دارای 45 متر ارتفاع است و طول دو مناره آن به 30 متر می رسد.

مسجد مرکز اسلامی آمریکا با ظرفیت سه هزار نفری یک مجتمع اسلامی فرهنگی با 11148 متر مربع و دربرگیرنده یک کتابخانه ، مرکز گردهمایی، تالار کنفرانس و مهد کودک است.

ساخت این مرکز اسلامی یکی از چندین پروژه ای بود که با هدف پاسخ به جمعیت درحال رشد مسلمانان ایالات میشیگان صورت گرفت.

معماری این مسجد به عنوان بزرگترین مسجد شمال آمریکا بسیار غنی و مملو از ریزه کاریهای زیبایی شناسی است. مرکز اسلامی آمریکا یکی از تأثیرگذارترین بناهای شاخص در شهر دیربورن تلقی می شود.

مسجد شیان چین

این مسجد ابتدا در زمان سلسله تانگ ساخته و در زمان سلسله مینگ زمانی که مؤلفه های معماری چینی با معماری این مسجد ترکیب شد مورد بازسازی قرار گرفت. این مسجد برخلاف مساجد سنتی اسلامی به جز یک حکاکی عربی آن، بیشتر به یک معبد قرن پانزدهمی بودایی شباهت دارد.

این مسجد در قرن چهاردهم در بیست و پنجمین سال حکومت سلسله مینگ ساخته شد. از قرن چهاردهم تا کنون این مسجد چندین بار بازسازی شده است. قسمت اعظم ساختمانی که امروز وجود دارد از زمان سلسله مینگ و کوئینگ از قرن هفدهم و هجدهم باقی مانده است.

این مسجد روی زمینی به ابعاد 48 در 248 متر ساخته شده و محدوده دیوارهای آن فضای 12 هزار متر مربعی را احاطه کرده است. برخلاف بسیاری از مساجد چین این مسجد نمایی شبیه یک معبد چینی دارد: حیاطهای تو در تو در یک محور طولی با عمارت معبد مانند آن که برای کاربرد اسلامی تطابق یافته است.

برخلاف یک معبد بودایی محور بزرگ مسجد جامع شیان از شرق به سمت غرب رو به مکه ساخته شده است. پنج حیاط تو در توی آن هریک دارای یک عمارت درگاه است که نمازگزاران را به شبستان اصلی در طرف غربی ساختمان اصلی هدایت می کند.

این مسجد به خاطر معماری و قدمتی که دارد به یکی از جاذبه های گردشگری چین تبدیل شده است.

حیاط اول این مسجد دربرگیرنده یک طاق چوبی 9 متری است که با کاشیکاریهای خیره کننده قرن هفدهمی پوشانده شده است.

در مرکز حیاط دوم یک طاق سنگی با دو ستون اطراف آن قرار دارد. در یکی از ستون های آن خوشنویسی از یک خطاط مشهور از سلسله دانگ قرار دارد و در ستون دیگر خطاطی از سلسله مینگ هنرنمای کرده است. این خطاطی ها به علت ویژگیهای بسیار قدرتمند خود به عنوان یکی از بزرگترین گنجینه های هنر خوشنویسی چین درنظر گرفته می شود.

در محوطه ورود و سومین حیاط سالنی قرار دارد که در آن ستونهای بسیاری از دوران باستان قرار گرفته است.

در چهارمین حیاط مجسمه یک ققنوس قرار داشته و عمارت اصلی مسجد که دربرگیرنده شبستان اصلی قرار دارد. این شبستان ظرفیت یک هزار نفری دارد.

مسجد مولانا؛ جذابترین ساختمان شهر روتردام

مسجد مولانا در جنوب هلند و شمال غربی شهر روتردام واقع شده که در ششم اکتبر سال 2001 فعالیت آن آغاز و مردم هلند در نظرسنجی های انجام شده این مسجد را جذابترین ساختمان هلند معرفی کردند.

مسجد مولانا در روتردام هلند به احترام مولانا شاعر و عارف قرن سیزدهم نامگذاری شده است.

این مسجد یکی از بزرگترین مساجد هلند است که فعالیت آن از سال 2001 تا کنون ادامه دارد.

ارتفاع مناره های مسجد مولانا به 41 متر می رسد. این ساختمان دارای سه طبقه است و ظرفیت 1500 نمازگزار را دارد.

معماری این ساختمان براساس معماری دوره عثمانی است. طراحی این مسجد برعهده بریت تورمان معمار هلندی بوده است.

 گنبد و مناره های این مسجد از فاصله بسیار دور نیز نمایان است و مشخصه های بارز این مسجد محسوب می شوند.

اقلیت ترک تبار هلند بیشترین نمازگزاران مسجد مولانای روتردام را تشکیل داده اند که برای اقامه نمازهای یومیه و همچنین انجام مراسم مختلف دینی در این مسجد اجتماع می کنند.

در کشور هلند یک میلیون مسلمان زندگی می کنند . 300 مسجد، 1000 مرکز فرهنگی اسلامی و 42 مدرسه ابتدایی اسلامی در هلند وجود دارد.  

مسجد مرکزی پاتانی؛ زیباترین مسجد تایلند

مسجد مرکزی استان پاتانی در جنوب تایلند زیباترین و بزرگترین مسجد این کشور توصیف شده است.

مسجد مرکزی پاتانی مرکز برگزاری مراسم دینی است که از سوی شهروندان مسلمان جنوب تایلند اجرا می شود.

معماری اسلامی این مسجد شباهتهای خاصی به تاج محل درهندوستان دارد.

این مسجد دارای یک گنبد بزرگ در مرکز بوده و چهار گنبد کوچک اطراف آن قرار گرفته است. مسجد شهر پاتانی داری دو مناره بلند است.

فضای داخلی این مسجد از یک سالن بزرگ و دو راهرو جانبی تشکیل شده است.

کارساخت این مسجد در سال 1954 آغاز شد و ساخت آن 9 سال به طول انجامید و سرانجام در سوم ماه می سال 1963 افتتاح شد.

در بسیاری راهنماهای گردشگری تایلند دیدار از این مسجد به گردشگران توصیه شده است تا آنها فرصت دیدن از زیبایی این بنا را از دست ندهند.

استان پاتانی یکی از استانهای کشور تایلند است. مساحت آن 1940 کیلومترمربع و جمعیت این استان در سال 2000 بالغ بر 595 هزار نفر برآورد شده است.

استان پاتانی از نظر تقسیمات کشوری بخشی از ناحیه جنوب تایلند به حساب می آید. این استان یکی از چهار استان تایلند با بیشترین جمعیت مسلمان است به طوری که 88 درصد جمعیت آن را مسلمانان مالایی تشکیل داده اند.

سجد شیخ فاطمه ؛ نقطه عطف معماری اسلامی در کویت

معماری مسجد هرمی شکل شیخ فاطمه کویت توجه بسیاری را به خود معطوف کرده است چرا که سبک ساختمان نشان دهنده مؤلفه‌ها زیبایی‌شناسی معماری و همچنین تلفیق سنت و مدرنیته است.

مسجد شیخ فاطمه در حومه عبدالله السالم، حومه شهر کویت واقع شده است. این مسجد در ماه رمضان از هزاران نمازگزار استقبال می کند.

شکل مناره های این مساجد با شکل سایر مناره ها متفاوت است، مناره ها به شکل شمع ساخته شده که میان معماری گنبد و مناره و سایر مؤلفه های آن نوعی تعادل برقرار کند.

این بنا یکی از آثار معماری معاصر اسلامی و نشانه ای از هنر اسلامی است که نقطه عطفی در کویت به شمار می رود. چرا که از نظر اصالت ویژگی های مسجد را چون وجود مناره، گنبد، صحن اصلی اقامه نماز جماعت، استفاده از هنرهای اسلامی را حفظ کرده و در عین حال با شکل متفاوتی ارائه شده است.

چندین مسجد تاریخی در شهر کویت وجود دارد که درحال حاضر نیز مورد استفاده نمازگزاران هستند. قدیمی ترین آنها مسجد الخلیفه مقابل وزارت امور خارجه است که در سال 1714 میلادی ساخته شده است.

مساجد ابن خمس و الناصف و سؤود نیز که در منطقه مرکزی کویت واقع شده متعلق به قرن هجدهم است. مسجد ابن بهر و مسجد مطبا نیز در قرن نوزدهم ساخته شده اند.

مسجد جامع توکیو؛ تبلور شکوه اسلام در قلب شهر صنعتی‌ ژاپن

مسجد جامع توکیو که کار ساخت آن پس از تخریب اولیه در سال 2000 به پایان رسید و یکی از مراکز شناخت اسلام برای غیرمسلمانان ژاپنی به شمار می‌رود با معماری چشم نواز دوره عثمانی ظرفیت 2 هزار نمازگزار را دارد.

طرح ساخت مسجد توکیو سال 1908 مطرح شد و در نهایت در سال 1938 با حمایت مالی یک گروه اقتصادی و مالی بزرگ در ژاپن تکمیل شد.

امامت این مسجد را ابتدا عبدالرشید ابراهیم برعهده داشت و پس از آن امامت این مسجد به عبدالهادی قربانعلی واگذار شد. به جز شیخ ابراهیم سوادا ، امام مرکز اسلامی اهل البیت هیچ امام جماعت ژاپنی در این کشور فعال نیست.

این مسجد در سال 1986 به علت فرسایش ساختمان تخریب شد و زمین آن در اختیار ترکیه قرار گرفت. رئیس وقت سازمان دیانت ترکیه این مسجد را بنا کرد که کار ساخت آن در سال 1998 آغاز و در سال 2000 خاتمه یافت.

کار ساخت این مسجد از سوی شرکت تعاونی کاجیما و تزئینات هنری آن توسط اساتید و هنرمندان ترکیه انجام شده است. معماری این مسجد برعهده محرم هیلمی سنالپ بود. روی در ورودی این مسجد و مرکز فرهنگی یک سنگ مرمرین قرار گرفته و روی آن تاریخ ساخت این مسجد که سال 1420 هجری قمری بوده حک شده است.

سبک معماری این مسجد و مرکز فرهنگی در توکیو ژاپن به سبک معماری کلاسیک دوره عثمانی است که در دوران اوج تمدن اسلامی مشاهده می شده است.

مسجد توکیو ظرفیت 2 هزار نفری دارد و شبستان اصلی از شبستان ویژه بانوان جدا شده است. گنبد این مسجد دارای 23 متر ارتفاع است و ارتفاع مناره های آن به 41 متر می رسد.

مسجد جامع توکیو که گاهی به علت منطقه ای که در آن واقع شده از آن با عنوان مسجد یویوگی نیز یاد می کنند دربرگیرنده شبستان اصلی، کتابخانه، سالن نمایش، اتاقهای کنفرانس، اتاق کنترل و همچنین محل اقامت امام مسجد است.

این مسجد یکی از اماکن یادگیری درباره دین اسلام در ژاپن تلقی می شود و بسیاری از مردم ژاپن هر روز برای مطرح کردن پرسشهای خود درباره دین اسلام و شناخت این دین آسمانی به این مسجد مراجعه می کنند.

مسجد شاه فیصل

مسجد شاه فیصل در اسلام آباد پاکستان مسجد شاه فیصل در اسلام آباد پاکستان یکی از بزرگترین و مشهورترین مساجد دنیاست. این مسجد پس از ساخت در 1969 تا 1993 بزرگترین مسجد جهان بود که در زمینی به مساحت پنج هزار متر مربع ساخته شده و گنجایشی معادل سیصد هزار نمازگزار دارد.

انگیزه ساخت

در سال 1966زمانی که شاه فیصل بن عبدالعزیز پادشاه عربستان از اسلام‌آباد دیدن کرد انگیزه برای ساخت این مسجد شروع شد. در سال 1969 مسابقه‌ای بین‌المللی و البته محدود و منحصر به معماران مسلمان برگزار شد. طرح می‌بایست باید به صورت سمبولیک انتظارات و ارزش‌های فرهنگی مردم پاکستان را در نظر می‌گرفت. در آن مسابقه معماران از 17 کشور 43 طرح پیشنهادی برای ساخت مسجد ارائه دادند پس از 4 روز بررسی، طرح پیشنهادی ودات والوکای (1981-1927) معماری از کشور ترکیه انتخاب شد.

مشخصات طرح معماری

طرح اولیه تنها برای یک نمازخانه بزرگ در نظر گرفته شده بود، اما در سال 1970 و 1982 تصمیم گرفته شد که فضاهای دیگری نیز به آن الحاق شود. آنچه که در نهایت احداث شد، علاوه بر نمازخانه و فضاهای مربوط به مسجد، شامل مرکز پژوهش‌های اسلامی، کتابخانه، موزه سالن کنفرانس و دفاتری برای استادان دانشگاه اسلامی بین المللی بود.

مجموعه این الحاقات، مساحتی را که در آغاز برای منظور شده بود، به بیش از دو برابر افزایش داد و روی هم هزینه ساخت آنرا به چهل میلیون دلار آمریکا رساند، اما از آنجا که بخش‌های الحاقی، همگی خارج از نمازخانه اصلی بودند، تغییری در طرح اصلی مسجد ایجاد نکردند.

در طرح جامع شهر اسلام آباد، مسجد در شمال و در انتهای جاده ورودی اصلی شهر- شاهراه اسلام آباد- پیش بینی شد. زمین‌های پیرامون مجموعه باز هستند و مسجد درآن همانند یک فضای تندیس گونه در نظر می‌آید. این موضوع باعث می‌شود بنا به صورت یک منظره مستقل جلوه‌گر شود، نه به عنوان ترکیب یک پارچه‌ای از بافت شهر و از این جنبه شبیه بیشتر مساجد ایالتی و ملی است.

دالوکای ساختار خیمه مانند و بدیع را در طرح خود پیشنهاد کرد که دارای سقف‌های شیبدار، سقف خارجی مرمرین و چهار مناره بلند بود. در حقیقت طرح، دالوکای از جمله نخستین طرح‌های بود که در پاکستان از انواع قوس‌ها و گنبدهای سنتی و متعارف پیروی نمی‌کرد.

دالوکای به همان اندازه که به مدرن بودن طرح توجه می‌کند، اصول طراحی اسلامی سنتی را نیز به خوبی به کار می‌گیرد. معمار این مسجد در طی ساخت پروژه، در یک بازدید مطالعاتی، درباره طرح‌اش به دانشجویان این گونه توضیح می‌دهد: «من سعی کردم که جوهره، تناسبات و هندسه کعبه را به روشی کاملاً انتزاعی به کار گیرم. نقطه اوج هر یک از چهار مناره یاد آوره چهار گوشه بلند کعبه است و به این طریق با این مناره‌ها فرم نامحسوسی از کعبه، بر مبنای تناسبات آن ایجاد شده‌است. اگر بالای هر مناره را به صورت مورب به انتهای پایانی مناره مقابل آن وصل کنید، یک هرم مربع القاعده در داخل آن معکب نامرئی مشخص می‌شود. تراز پایینی این هرم، بدنه صلب مسجد را تشکیل می‌دهد و آن چهار مناره با نقطه اوج‌شان، معکب فرضی کعبه را کامل می‌کنند.»

ارتفاع هر یک چهار مناره که تحت تأثیر معماری ترکیه بلند و باریک و نوک تیز هستند به نود متر می‌رسد.

ساخت بنا

ساخت مسجد در سال 1976 توسط سازندگان پاکستان به سرپرستی «عزیم بروجردی» شروع شد. سرمایه‌ای معادل 130 میلیون ریال سعودی معادل120 میلیون دلار آمریکا برای ساخت این مسجد توسط دولت عربستان سعودی در نظر گرفته شد. ساخت این مسجد در سال 1975 به اتمام رسید و به عنوان دانشگاه بین‌المللی اسلامی مورد استفاده قرار گرفت.

 نام‌گذاری بنا

از آنجایی که شاه فیصل عبدالعزیز سرمایه‌گذار اصلی و بانی ساخت این مسجد بود این مسجد و خیابان مجاور آن پس از به قتل رسیدن وی در سال 1975 به همین نام ثبت شد.

 موقعیت مکانی

موقعیت مکانی این مسجد بیانگر میزان اهمیت آن است، چرا که قرارگیری آن در یک موقعیت مسطح و مرتفع باعث شده‌است که بنا، در طول شبانه‌روز به عنوان یک نشانه شهری شاخص از فواصل بسیاردور نیز قابل رؤیت باشد. مسجد شاه‌فیصل با ساختار معماری مدرن خود، در مقابل منظر تپه‌های مارگالا، هستند یک کوه کوچک یا یک خیمه سفید رنگ عظیم به نظر می‌رسد که توسط چهار مناره بلند و باریک در چهار گوشه قاب شده است.

این مسجد در انتهای بزرگراه اسلام‌آباد، در انتهای این شهر و در مقابل یک منظره بسیار زیبا که توسط تپه‌های مارگالا ساخته شده است قرار دارد. این ناحیه نقطه مرکزی اسلام‌آباد است و چون نشانی شهری معرف این شهر می‌باشد.

مشخصات بنا

مسجد شاه فیصل یکی از بزرگترین مساجد دنیاست و در زمینی به مساحت پنج هزار متر مربع ساخته شده است که گنجایش آن معادل سیصد هزار نمازگزار است.

ترکیب معماری سنتی و معماری مدرن طراحی منحصر به فردی به این مسجد داده است. بر خلاف طراحی سنتی مساجد این مسجد فاقد گنبد است و گنبد آن به شکل چادر طراحی شده است. سالن نمازگزاران مثلثی شکل و ? مناره اطراف آن به شکل مدادهای باریک است ورودی مسجد توسط لوسترهای بزرگ و دیوارها توسط موزائیک های زیبا و خطاطان مشهور پاکستانی به خط کوفی نوشته و طراحی شده اند. به هر حال از بعضی جهات این مسجد پلی بین معماران سنتی عربی، ترکی و مسلمانان پاکستانی است.

ورودی اصلی از شرق است و با یک حیاط با مسجد مرتبط می‌شود. فواره‌های بزرگ در محور این ورودی، بر روی یک سکوی بلند قراردارد. مقیاس عظیم پروژه هنگامی به خوبی درک می‌شود که به این جزئیات توجه کنیم: نماز خانه اصلی برای ده هزار نفر، نماز خانه بانوان برای 1500 نماز گزار که درست در بالای ورودی واقع شده است. فضاهای دیگر عبارتند از حیاط که می‌تواند چهل هزار نفر را در خود جای دهد، یک سکو برای 27 هزار نفر و رواق‌هایی که گنجایش ?22 هزارنفر را دارند. علاوه بر این محوطه‌های سبز می‌توان به عنوان فضاهای عبادی در فضای باز برای دویست هزار نفر مورد استفاده قرار گیرند.

نمازخانه اصلی بر مبنای یک پلان مربعی به طول شصت متر است و به‌جای استفاده از گنبدهای سنتی که معمولاً در مساجد به کار گرفته می‌شوند با یک پوسته بتونی پخ‌دار هشت وجهی که جلوهای از یک خیمه بیابانی را به نمایش می‌گذارد، پوشش داده‌شده‌است.

ارتفاع پوسته سقف به چهل متر می‌رسد و روی چهار شاه تیر بتونی عظیم تحمل می‌شود. این پوسته یک شاهکار مهندسی دقیق و حساب‌شده‌است و به صورت سازه فضایی و متشکل از قالب‌های بتنی مثلثی شکل است.

فواصل شیشه‌دار ما بین قاب‌ها، نور طبیعی را به داخل سرسرای اصلی مسجد هدایت می‌کند و ارزشی معنوی به فضای داخلی می‌بخشند.

سطح خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ پوشیده شده‌است و سطوح داخلی با طرح‌های موزاییکی آراسته شده‌اند. دیوار قبله در نمازخانه اصلی مسجد با کاشی‌های لعاب داده ترکی در رنگ‌های آبی طلایی مزین شده‌است. در نمازخانه اصلی، قابل توجه‌ترین جنبه،تاکیدات عمودی است.

محورهای عمودی که بیشتر به معماری عثمانی شباهت دارد، به گونه‌ای استفاده شده‌است که امتدادهای افقی اصلی در فضا را که به سمت مکه هستند، شاخص‌تر می‌کند.

در جلوی دیوار قبله، محراب و محور قرار دارد که هر دو توسط یک هنرمند پاکستانی طراحی شده‌اند.

محراب بلند و غیر متعارف این مسجد، یک عنصر معماری تندیس‌وار ساده به شکل یک قرآن مفتوح عمودی است ولی منبر طرح نسبتاً متداولی دارد. یک چل‌چراغ زیبای بزرگ در نمازخانه اصلی وجوددارد که در آن از هزتر لامپ الکتریکی استفاده شده‌است.

در پای دیوار غربی و شمالی نمازخانه اصلی مسجد در فضای بیرونی، استخرهایی قرار داده‌شده‌است که باعث می‌شوند جریان هوا به واسطه آب سطح آنها تعدیل شود. همچنین درخشش نوار باریک شیشه‌ای در امتداد طول دیوار قبله در اثر نور غیر مستقیم منعکس‌شده از استخر بزرگ بیرونی و بازتاب آن به فضای داخل، روحی تازه و مضاعف به فضا می‌بخشد.

محل در نظر گرفته‌شده برای مسابقات روخوانی و قرائت قرآن کریم که به‌ویژه در سال‌روز ولادت پیامبر برگزار می‌شود، یک سکوی برآمده در امتداد دیوار شمالی است که با خط هنرمند پرآواز و معاصر پاکستانی، در سبکی نوین مزین‌شده‌است.

سازه بتونی مسجد، در داخل به صورت نمایان و به رنگ سفید است و کف‌ها از گرانیت براق و صیقلی پوشیده‌شده‌اند. دسترسی به نیم‌طبقه بانوان از طریق گذرگاهی سرپوشیده فراهم شده‌است که در آن قطعه‌ای از یک حدیث نوشته شده‌است: «بهشت زیر پای مادران است».

دالوکای معماری بود که توانست مصالح را با مهارت خاصی به کار گیرد و تأثیرات مطلوبی را بیافریند. شکل تندیس‌وار ساختمان توأم با مدرن بودن آن در کنار نمایش آخرین فن‌آوری‌های سازه‌ای معاصر و عدم استفاده از مصالح محلی موجود نظیر سنگ و آجر، ساختمان را به عنوان نمادی مهم از شهر مطرح ساخته‌است. دالوکای با مهارت و خبرگی هنری خود، معماری‌ای را خلق کرده است که در آن تکنولوژی مدرن به عنوان راهی برای ارتباط با خدا به کار رفته‌است و نمازگزار را به تفکر و تعمق وامی‌دارد.

مقیاس بزرگ کار، جای‌گیری و صحنه پردازی باشکوه آن در مقابل تپه‌ها بیان فرمال قوی و مدرن بودن بنا، مسجد شاه فیصل را به عنوان نقطه عطفی در معماری معاصر جهان اسلام تبدیل کرده‌است.

 فضاهای الحاقی

مسجد شاه فیصل با دربرگرفتن کتابخانه موزه، سالن کنفرانس، رستوران و دانشگاهی با ظرفیت. هفت‌صد دانشجو که در زیر حیاط اصلی جای داده‌شده‌است، همانند یک شهرک کوچک است و بنابراین هم از لحاظ ترکیب ظاهری و هم از جنبه ابعاد، تأثیر گذار و پرابهت است. یکی دیگر از فضاهای الحاق شده به این مسجد آرامگاه ژنرال محمد ضیاء الحق است که در این مسجد قرار گرفته است.

مسجد بایزید

  مسجد بایزید از مساجد تاریخی شهر استانبول است که به دستور بایزید دوم سلطان و خلیفه امپراتوری عثمانی ساخته شد. بنای این مسجد از سال ۱۵۰۱ تا سال ۱۵۰۶ میلادی به طول انجامید. معمار این مسجد یعقوب شاه بود.

طاق‌های بالای مسجد توسط ستون‌های سنگی نگاه داشته شده‌است و گنبد روی ستون‌های سنگی قرار گرفته‌است. در اطراف سقف گنبد مسجد بایزید نیز به پیروی از شیوه ایاصوفیه؛ نام‌های الله، محمد ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین به خط ترکی عثمانی نگاشته شده‌است. در اطراف این مسجد مدرسه، حمام، کتابخانه و ساختمان‌های دیگر نیز احداث شده بود. در باغ پشت این مسجد مقبره بایزید دوم قرار دارد.

مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد (که در زبان ترکی «Sultanahmet Camii» نام دارد) مسجدی است که در شهر استانبول واقع شده‌است. این شهر که در زمان امپراطوری عثمانی طی سالهای1453 تا 1923پایتخت این کشور بوده‌است هم اکنون بزرگترین شهر ترکیه است. این مسجد یکی از زیباترین شاهکارهای معماری اسلامی است. این مسجد به علت وجود کاشی‌های آبی رنگ در طراحی داخلی به «مسجد آبی» شهرت دارد.

تاریخچه

این مسجد طی سالهای 1609 تا 1619به دستور سلطان احمد اول بنا شد و به همین دلیل پس از مرگ وی مسجد را مسجد سلطان احمد نامیدند. وی در همین مسجد دفن شده‌است. این مسجد در قدیمی ترین بخش استانبول واقع شده که این منطقه در قبل از سالهای 1453 (میلادی) مرکز قسطنطنیه، پایتخت امپراطوری بیزانس، محسوب می‌شده‌است. این مسجد در نزدیکی هیپودروم قسطنطنیه واقع شده‌است و تا کلیسای بزرگ مسیحیان با نام ایا صوفیا فاصله اندکی دارد.

نمای دور مسجد آبی با شش مناره آناین مسجد در چند قدمی کاخ توپقاپو قرار دارد، کاخی که محل اقامت سلاطین عثمانی تا سال 1835 بود و فقط تا ساحل بوسفوروس چند دقیقه‌ای فاصله دارد. اگر از دریا به مسجد نگاه کنید، قبه‌ها و مناره‌های مسجد در بخش قدیمی شهر برجسته هستند و هدف سازندگان هم ایجاد چنین چشم انداز زیبایی بوده‌است.

این مسجد به عمد در مقابل عمارت ایا صوفیا ساخته شده تا نشان دهد که معماران عثمانی و مسلمان می‌توانند رقبای سرسختی برای اجداد مسیحی خود باشند. با این وجود، معمار نتوانسته قبه‌هایی بزرگتر از قبه عمارت ایا صوفیا بسازد و به همین دلیل تلاش کرده با تنظیم دقیق موقعیت قبه‌ها، شبه قبه‌ها و مناره‌ها جلوه‌ای زیبا را پدید آورد. علیرغم تلاش معمار، ابعاد ساختمان کوچکتر از ابعاد عمارت ایا صوفیا است که این مساله سلطان احمد را بسیار خشمگین کرد. بنابراین دو عمارت آثار تاریخی و معماری بسیار ارزنده‌ای هستند که جلوه‌ای منحصر به فرد را به این بخش از شهر می‌دهند.

در غرب این مسجد را با نام مسجد کبود می‌شناسند چرا که در نقاشی‌های طرح داخلی از رنگ آبی استفاده زیادی شده‌است. با این وجود، این نقاشی داخل مسجد بخشی از دکور داخلی اصلی نبوده و امروزه آنرا از دکور داخلی حذف کرده‌اند. بنابراین دکور داخلی مسجد دیگر منحصراً آبی رنگ نیست. سده فار محمد آقا، معمار سلطان احمد دستور داشت تا در ساخت زیباترین و مجلل ترین مکان عبادت مسلمانان در جهان از هیچ تلاشی فروگذار نکند. ساختار اصلی مسجد تقریباً شبیه مکعب است که طول و عرض آن 53 و 51 است. جهت گیری مسجد به گونه‌ای است که وقتی مسلمانان نماز به پا می‌کنند، رو به سمت مکه داشته باشند و «محراب» در روبرویشان قرار داشته باشد.

نگاهی دقیق تر به صحن داخلی

یکی از قسمت‌های فرشدر واقع در بالای مکعب مجموعه‌ای از قبه‌ها و شبه قبه‌ها فضا را تسخیر می‌کنند و به سمت قبه اصلی اوج می‌گیرند، قبه اصلی 33 متر قطر و 43 متر ارتفاع دارد. جلوه نهایی یک هارمونی بینایی بسیار زیباست که چشم را به سمت انتهای قبه هدایت می‌کند.

مسجد سلطان احمد تنها مسجد ترکیه‌است که شش مناره دارد. وقتی تعداد مناره‌ها اعلام شد، عده‌ای از سلطان انتقاد کردند و وی را به علت تقلید از شش مناره مسجد الحرام در مکه سرزنش نمودند. وی با پرداخت مبلغی، مناره هفتم مسجد کعبه را ساخت تا این انتقادها را آرام کند.

دور تا دور صحن مسجد در پایین ترین قسمت توسط 20000 کاشی سرامیک دست ساز تزیین شده‌است که این سرامیک‌ها در ازنیک (نیشای باستان) ساخته شده‌اند. بخش بالایی نقاشی شده‌است. بیش از 200 پنجره شیشه‌ای نور را به درون صحن اصلی هدایت می‌کنند و از لوسترهای بزرگ نیز برای نورپردازی مسجد کمک گرفته شده‌است. در دکوراسیون از آیاتی از قرآن استفاده شده‌است که بسیاری از آنها به خط سید کاظم غباری نوشته‌اند که بزرگترین خطاط آن زمان بوده‌است. صحن اصلی فرش شده‌است و این فرش‌ها در زمان مقتضی تعویض می‌شوند.

مهمترین بخش صحن داخلی «محراب» است که از مرمری با تراش ظریف و کنده کاری زیبا ساخته شده و دیوارهای کناری آن از جنس سرامیک است. در سمت راست محراب «منبر» قرار دارد که امام جماعت در زمان خطابه به هنگام نماز ظهر یا در روز جمعه یا روزهای تعطیل بر روی آن می‌ایستد. طراحی صحن اصلی به گونه‌ای است که حتی در زمان شلوغی همه افراد بتوانند امام جماعت را ببینند و سخنانش را بشنوند.

هر مناره سه بالکن دارد و تا چندی قبل «مؤذن» می‌بایست پنج بار در روز از یک پله مارپیچ باریک عبور می‌کرد تا اذان بگوید. امروزه از یک سیستم بلندگو استفاده می‌شود و صدای اذان که توسط مساجد همجوار نیز اکو می‌شود در اغلب مناطق قدیمی شهر به گوش می‌رسد. عده زیادی از مردم ترک و توریست‌ها در هنگام غروب در پارک روبروی مسجد جمع می‌شوند تا صدای اذان مغرب را بشنوند و با غروب آفتاب، نورپردازی زیبای صحن مسجد را تماشا کنند.

مسجد «نیوجیه» پکن

از قدیمی‌ترین مساجد چین در پکن مسجد نیوجیه است. سبک معماری داخل آن کاملا چینی است. مسجد قبلی کاملا از بین رفته و تنها سقفی نزدیک محراب فعلی از مسجد اصلی در آن باقی مانده است. نقاشی و کاشی‌کاری مسجد که با رنگهای سرخ و سبز و آبی با هم ترکیب یافته‌اند، بسیار زیباست در بیرون مصلا قبر دو عالم ایرانی که بر سنگ قبرشان تاریخ درگذشتشان ذکر نشده، به نامهای «احمد برطانی بخارایی» و «عمادالدین قزوینی» دیده می‌شود که با سنگ مرمر سیاهی پلکانی درست مثل معبد «زیگورات» در «چغازبنیل» در خوزستان از زمین تا کمر آدم ارتفاع دارند. بر مزار این دو عالم مهاجر ایرانی که امام جماعت و مدرس دین در پکن و این مسجد بوده و برای تبلیغ اسلام این همه راه را در آن شرایط سخت سفر آمده و به چین مهاجرت کرده‌اند.

در محوطه نسبتا بزرگ مسجد، فضاهای کوچک مسقفی با معماری زیبای چینی هست. در درون یکی از آنها ستونی وجود دارد که بر آن از بالا تا پایین عباراتی به خط فارسی نوشته شده بوده که مائوئیست‌ها در انقلاب فرهنگی‌شان که آن همه تندروی در محو مظاهر دینی و غیر چینی کردند این عبارات را که بر روی سنگ کنده‌کاری شده بوده است، از بین برده‌اند؛ به گونه‌ای که ما حتی یک کلمه را نمیتوان خواند. خطوط و عبارات بالای ستون که از دسترسی مائوئیست‌های افراطی به دور بوده، سالم مانده است، ولی نبود نور کافی و دید کافی مانع از رویت این خطوط می‌شود.نام یکی از فضاهای داخل محوطه مسجد مأذنه مسجد که درست روبه‌روی شبستان و مصلای مسجد است، یک واژه فارسی است به نام «بانگ»! و نشانگر این است که موذن‌ها بر بالای آن می‌رفتند و وقت اذان را فریاد می‌زدند.

تنها سقف باقی مانده از بنای مسجد اصلی

فضای داخلی مسجد نسبتا بزرگ است. نقا است که در موقع نماز عید فطر این مسجد کاملا به گونه‌ای از جمعیت نمازگزار که علاوه بر مسلمانان چینی دیپلمات‌ها و کارمندان سفارتخانه‌های کشورهای اسلامی نیز در آن هستند، پر می‌شود که دامنه آن حتی به خیابان‌های اطراف مسجد هم می‌رسد.

در این مسجد همچنین آثار خطی بیشماری دیده میشود. این آثار ارزشمند تاریخی با کاغذهای کاهی قدیمی در حال از بین رفتن هستند. از جمله موارد خطی قرآن‌هایی با خط درشت است که هر کدام هشت برابر یک قرآن معمولی حجم و طول دارند و یک جزو قرآن با خطوط درشت بر روی آنها نوشته شده است.

اگر این آثار خطی که برخی از آنها به زبان فارسی هستند، به زودی ترمیم نشوند، قطعا در چند سال آینده از بین خواهند رفت.

مسجد ایاصوفیه

  بنای «ایا صوفیه» در میدان «سلطان احمد» استانبول در ترکیه، یکی از بزرگ‌ترین اثرهای تاریخی دوران بیزانس است و در زمان کنستانتینوس اول بنا شد که به مدت 916 سال به‌ عنوان کلیسا  و به مدت 481 سال در دوران عثمانی‌ها به‌ عنوان مسجد فعال بود. این بنای تاریخی به دستور آتاتورک در سال  1935 به موزه تبدیل و در خدمت صنعت توریسم قرار گرفت!

نامگذاری

این‌ بنا نخست‌ «مِگاله‌ اِکلسیا» - کلیسای‌ بزرگ‌ - نام‌ گرفت‌، ولى‌ بعدها به‌ «ثئاسوفیا» یعنى‌ «حکمت‌ مقدس‌» تغییر نام‌ یافت‌، اما تا سده‌ی 5 میلادی،‌ مردم‌ به‌ آن‌ «سوفیا» مى‌گفتند.

رفته‌رفته‌ این‌ کلیسا به‌ سانتاسوفیا و یا سانکتا سوفیا شهرت‌ پیدا کرد که‌ به‌ همان‌ معنى‌ حکمت‌ مقدس‌ است‌ و یونانی‌ها آن‌ را «هاگیا سوفیا» یا «آگیا سوفیا» مى‌نامیدند. پس‌ از فتح‌ استانبول‌، ترک‌ها با تغییر اندکى‌ نام‌ این‌ کلیسا را «ایاصوفیه»‌ خواندند.

دوره اول: ایاصوفیه قبل از فتح‌ استانبول‌

نخستین‌ بنای‌ ایاصوفیه‌ را به‌ امپراتور کنستانتین‌ اول‌ (337م‌) نسبت‌ مى‌دهند ولى‌ در آثار مورخان‌ نزدیک‌ به‌ عصر این‌ امپراتور، به‌ چنین‌ موضوعى‌ اشاره‌ نشده‌ است‌ و بررسی‌های‌ اخیر نشان‌ مى‌دهد که‌ کلیسای‌ ایاصوفیه‌ از طرف‌ کنستانتین‌ دوم‌ (361م‌) به‌ افتخار پیروزی‌ پدرش کنستانتین‌ اول بر لیکینیوس‌ احداث‌ شده‌، و در 15 فوریه 360 برای‌ عبادت‌ عموم‌ افتتاح‌ گردیده. در 20 ژوئن‌ 404 آشوب‌ بزرگى‌ در قسطنطنیه‌ پدید آمد و بخشى‌ از ایاصوفیه‌ در حریق‌ سوخت. در نتیجه بنای ایاصوفیه مجددا به دست حکومت بعدی، ساخته و در سال 415 میلادی دوباره افتتاح شد.

ولی باز این کلیسا در حریق‌ دیگری‌ که‌ در شب‌ 13 ژانویه 532 پدید آمد به ‌دنبال یک شورش علیه دولت آتش گرفت. حدود 6 هفته‌ پس‌ از حریق‌، امپراتور یوستى‌ نیانوس‌ تصمیم‌ گرفت‌ کلیسایى‌ به‌ مراتب‌ بزرگ‌تر و باشکوه‌تر بر ویرانه‌های‌ کلیسای‌ قبلى‌ بنا کند و به‌ همین‌ سبب‌، از معماران‌ مشهور عصر خود، آنتمیوس‌ ترالسى‌ و ایسیدُروس‌ ملطى‌ خواست‌ کلیسای‌ جدید را طوری‌ بسازند که‌ در برابر آتش‌سوزی‌ و زمین‌لرزه‌ مقاوم‌ باشد. کار تعمیر در 23 فوریه 532 آغاز شد. به‌ فرمان‌ امپراتور با ارزش‌ترین‌ مصالح‌ ساختمانى‌ را از نواحى‌ مختلف‌ تهیه‌ کردند. سرانجام‌، در 27 دسامبر 537 با کار 10 هزار کارگر در طول 5 سال و تحت نظر 100 استادکار، کلیسای‌ جدید ایاصوفیه‌ طى‌ مراسم‌ باشکوهى‌ افتتاح‌ شد. ولی بر اثر زلزله در سال 588، گنبد کلیسا فرو ریخت و بالاخره در سال 563 گنبدش ساخته شد.

قابل ذکر است امپراتوران‌ بیزانس‌ در این‌ کلیسا مراسم‌ تاج‌گذاری‌ برپا مى‌کرده‌اند و به‌ سبب‌ احترامى‌ که‌ داشت‌، پناهگاه‌ مجرمان‌ نیز به‌ شمار مى‌آمده‌ است‌.

از این بنا به مدت 916 سال به‌ عنوان کلیسا استفاده می‌شد.

دوره دوم: ایاصوفیه‌ پس‌ از فتح‌ استانبول‌

این کلیسا چون در سال 1453 به تصرف ترکان عثمانی در آمد آثار مسیحیت آن را محو کردند و آن را به صورت مسجد در آوردند به مدت 481 سال در دوران عثمانی‌ها فعال بود. (سلطان‌ محمد در همان‌ روز فتح‌ استانبول‌ فرمان‌ تبدیل‌ کلیسای‌ ایاصوفیه‌ را به‌ مسجد صادر کرد.) و سه روز پس‌ از فتح‌ استانبول،‌ ضمن‌ برپا داشتن‌ مراسم‌ نماز جمعه‌ در ایاصوفیه،‌ به‌ امامت‌ آق‌ شمس‌الدین‌، خطبه‌ به‌ نام‌ پادشاه‌ فاتح‌ عثمانى‌ خوانده‌ شد.

(در وقف‌نامه‌های‌ فاتح‌ که‌ نسخه‌های‌ مختلف‌ آن‌ تا امروز باقى‌ مانده‌، نام‌ ایاصوفیه‌، «الجامع‌ الکبیر العتیق‌» آمده‌ است‌). این‌ اتفاق‌ در سال‌ 875 هجرى‌ (1453میلادى‌) رخ‌ داد. به دستور سلطان‌ یک‌ گلدسته‌ى‌ چوبى در قسمت‌ جنوبى‌ نیم‌ گنبد غربى‌ و نیز یک‌ محراب‌ در این‌ مسجد ساخته شد‌. بعدها در زمان‌ سلطان‌ سلیمان‌ قانونى‌، به‌ علت‌ نامناسب‌ بودن‌ نقاشی‌ها و تزیینات‌ داخل‌ ایاصوفیه‌، روی‌ آن‌ها را با گچ‌ پوشاندند.

در زمان‌ سلطان‌ بایزید دوم‌ دومین‌ مناره ایاصوفیه‌ از آجر ساخته‌ شد. و گنبد بزرگى‌ نیز بر فراز آن‌ ساخته‌ شد.

سلطان‌ سلیم‌ دوم‌ یکى‌ از پادشاهان‌ عثمانى‌ است که‌ توجه‌ و علاقه بسیاری‌ به‌ مسجد ایاصوفیه‌ نشان‌ داده. در آغاز سلطنت‌ او، بنای‌ مسجد در نتیجه‌ی عدم‌ توجه‌ وضع‌ نیمه‌ مخروبه‌ای‌ پیدا کرده‌ بود. وی‌ به‌ معمار سنان‌ دستور داد تا خرابی‌ها را تعمیر کند. خانه‌هایى‌ که‌ بنای‌ ایاصوفیه‌ را در محاصره‌ی خود گرفته‌ بودند، تخریب‌ گردید و دیوارها با تعبیه پایه‌ها و شمع‌ها محکم‌ شد و یک‌ مناره آجری‌ جای‌ مناره چوبى‌ را گرفت‌.

در اوایل‌ سلطنت‌ سلطان‌ مراد سوم‌ کار تعمیرات‌ و بازسازی‌ ایاصوفیه‌ به‌ پایان‌ رسید و این‌ پادشاه‌ تغییراتى‌ نیز در داخل‌ مسجد ایجاد کرد و به‌ تزیینات‌ داخلى‌ آن‌ افزود.

از نیمه‌ی دوم‌ سده‌ی 10ق‌/16م‌ به‌ بعد، در گورستان‌ متصل‌ به‌ آن‌، ساختن‌ مقبره‌هایى‌ برای‌ سلاطین‌ عثمانى‌ آغاز شد.

در زمان‌ سلطان‌ مراد چهارم‌، آیاتى‌ از قرآن‌ کریم‌ به‌ خط بچاقجى‌‌زاده‌ مصطفى‌ چلبى‌ زینت‌بخش‌ دیوارهای‌ مسجد ایاصوفیه‌ شد. علاوه‌ بر آن‌، لوحه‌های‌ عظیمى‌ به‌ شکل‌ مربع‌ مستطیل‌ با نام‌ خلفای‌ راشدین‌ که‌ توسط خطاط معروف‌ تکنجى‌زاده‌ ابراهیم‌ افندی‌ نوشته‌ شده‌ بود، بر بالای‌ دیوارها نصب‌ شد. این‌ لوحه‌ها در زمان‌ سلطان‌ عبدالمجید با الواح‌ مدور بزرگى‌ به‌ خط جلى‌ خطاط قاضى‌ عسکر مصطفى‌ عزت‌ افندی‌، تعویض‌ شد.

سلطان‌ محمود اول‌، تعمیرات‌ فراوانى‌ در مسجد ایاصوفیه‌ صورت‌ داد، ولى‌ گفته‌ مى‌شود که‌ روی‌ بقایای‌ موزاییک‌های‌ دوره بیزانس‌ در این‌ تعمیرات‌ با گچ‌ پوشانده‌ شده‌ است.

وی‌ علاوه‌ بر تعمیرات‌، یک‌ شادروان‌ (وضوگاه‌) زیبا و چند بنای‌ دیگر در آن‌جا ساخت‌؛ مهم‌ترین‌ آن‌ها کتابخانه‌ی باشکوهى‌ است‌ که‌ از نظر هنر معماری‌ و تزیینى‌ دارای‌ ارزش‌ فراوانى‌ است‌. این‌ کتابخانه‌ 300 هزار جلد کتاب‌ در خود داشته‌ است.

قفسه‌های‌ صدف‌‌نشان‌ و دیوارهای‌ کاشى‌کاری‌ آن‌ از شاهکارهای‌ هنری‌ قرن‌ 18م‌ ترکیه‌ شمرده‌ مى‌شود.

پس‌ از سلطان‌ مراد چهارم،‌ چندان‌ توجهى‌ به‌ تعمیر و نگهداری‌ مسجد ایاصوفیه‌ نشد. در زمان‌ سلطان‌ عبدالمجید تعمیرات‌ اساسى‌ بنا، در سال‌های ‌ 1847-1849م‌ به‌ سرپرستى‌ معمار اتریشى‌ «فوستاتی» صورت‌ گرفت‌ و بیشتر تزیینات‌ داخلى‌ تجدید و یا تعمیر شد. موزائیک‌های‌ دوران‌ بیزانس‌ را نیز از زیر پوشش‌ گچ‌ بیرون‌ آوردند. سلطان‌ مایل‌ بود که‌ موزائیک‌ها به‌ همان‌ صورت‌ باقى‌ بماند، ولى‌ به‌ علت‌ مخالفت‌هایى‌ که‌ ابراز شد، دستور داد دوباره‌ روی‌ آن‌ها را بپوشانند. پس‌ از پایان‌ تعمیرات‌، مسجد ایاصوفیه‌ بار دیگر در اولین‌ جمعه‌ی ماه‌ رمضان ‌ 1265ق‌/ژوئیه 1849م‌ طى‌ مراسم‌ با شکوهى‌ بر روی‌ مردم‌ گشوده‌ شد. ایاصوفیه‌ در زلزله شدید 10 ژوئیه 1894 دچار صدمات‌ بسیاری‌ شد؛ از جمله‌ قطعات‌ بزرگى‌ از موزائیک‌های‌ گچ‌پوش‌، نیم‌‌گنبدها و سرستونها فرو ریخت‌ و به‌ همین‌ علت‌ مسجد مدتى‌ طولانى‌ بسته‌ ماند.

دوره سوم: پس‌ از تشکیل‌ دولت‌ جمهوری‌ ترکیه‌:

در سال 1926م‌/ 1305ش‌ تعمیرات‌ ضروری‌ در سرسراهای‌ فوقانى‌، گنبد اصلى‌ و یکى‌ از پایه‌ها به‌ عمل‌ آمد. در این‌ میان‌ با پیشنهاد آتاتورک‌ در  1934م‌/1313ش‌ مسجد ایاصوفیه‌ به‌ موزه‌ تبدیل‌ شد و در اول‌ فوریه 1935 به‌ طور رسمى‌ افتتاح‌ گردید. کمى‌ بعد فرش‌های‌ مسجد را جمع‌ کردند و لوحه‌های‌ مدور نام‌ خدا و حضرت‌ رسول‌(ص‌) و خلفای‌ راشدین‌ و امام‌حسن‌ و امام‌حسین‌ (ع‌) را پایین‌ آوردند، تا حالت‌ روحانى‌ این‌ معبد کهن‌ به‌ حال‌ و هوای‌ موزه‌ تبدیل‌ شود؛ ولى‌ هنگامى‌ که‌ مى‌خواستند لوحه‌ها را برای‌ استفاده‌ در دیگر مساجد استانبول‌ از آن‌جا بیرون‌ ببرند، به‌ علت‌ بزرگى‌ بیش‌ از حد، از هیچ‌‌کدام‌ از درهای‌ ایاصوفیه‌ ممکن‌ نشد. ناچار آن‌ها را روی‌ هم‌ چیده‌ و در گوشه‌ای‌ انبار کردند. مدتى‌ بعد، در 1949م‌/1328ش‌ بار دیگر این‌ لوحه‌ها از دیوارهای‌ ایاصوفیه‌ آویخته‌ شد.

ساختار بنا

در بنای‌ ایاصوفیه‌ تدبیر هوشمندانه‌ای‌ برای‌ هماهنگى‌ طاق‌ها و ستون‌ها به‌ کار رفته‌ است‌. 4 ستون‌ عظیم‌ از سنگ‌ خارای‌ مصری‌، شبیه‌ پای‌ فیل‌، 4 طاق‌ بالا را نگاهداشته‌، و گنبد بر روی‌ آن‌ها آرمیده‌ است‌. در ساقه گنبد، حلقه‌ای‌ از 40 پنجره نزدیک‌ به‌ هم‌ قرار گرفته‌، که‌ نور از آن‌ها به‌ درون‌ مى‌تابد.

ژرفای‌ گنبد 18 متر و بلندی گنبد 56 متر از سطح زمین است و قطر آن‌ 33 متر است‌ که پشت‌بند آن دو نیم گنبد است. که خود در هر پهلو بر یک تورفتگی ستون‌دار کوچک قرار دارند. در طرفین فضای بسیار بزرگ مرکزی، با گنبدی به بلندی 56 متر از کف دو طبقه، راهه جانبی قرار دارد که بار گنبد را منتقل می‌کند به قوس‌های عظیمی که سینه سردرهایی پر پنجره را در بر گرفته است. ردیف دیگری از پنجره در پائین و دور تا دور گنبد قرار دارد.

این‌ بنا مجموعاً 107 ستون‌ و 9 در دارد؛ بزرگ‌ترین‌ آن‌ها در ِ وسطى‌ است‌ با چارچوب‌ برنزی‌ و قاب‌ مرمر که‌ مخصوص‌ ورود امپراتور بود.

بنا کلاً از آجر ساخته‌ شده‌، و با مرمر پوشانده‌ شده. دیوارهاى‌ آن‌ با معرق‌‌هاى‌ آجین‌ شده‌ به‌ سنگ‌‌هاى‌ قیمتى‌ تزیین ‌یافته‌ است‌. در تزیینات‌ بناى‌ آن‌، از فلزات‌ گران‌بهاى‌ منتسب‌ به‌ هنر بیزانسى‌ استفاده‌ شده‌ است‌. ستون‌هاى‌ مرمرین‌ این بنا از معبد «آرتمیس‌» و نیز از نقاط‌ مختلف‌ دنیا به‌ آن‌‌جا آورده‌ شده‌ است‌. در حیاط‌ داخلى‌، فواره‌هایى‌ برای وضو قرار دارد. در زوایه‌ى‌ جنوبى‌ مسجد به‌ جاى‌گلدسته‌اى‌ از جنس‌ سنگ‌، گلدسته‌اى‌ آجرین‌ بنا گردیده‌ است‌.

موزاییک‌ها و تزیینات‌ داخلى‌ ایاصوفیه‌ نیز از اهمیت‌ بسیاری‌ برخوردار است‌. از تزیینات‌ بى‌نظیر این‌ بنا در منابع‌ قدیمى‌ با ستایش‌ فراوان‌ یاد شده‌ است‌. از زیباترین‌ بخش‌های این بنا‌، تزیینات‌ ایاصوفیه‌ و موزاییک‌های‌ بیزانسى‌ آن‌ است‌. در میان‌ آن‌ها قطعات‌ و تابلوهای‌ ساخته‌ شده‌ از طلا، نقره‌، مرمر و سفال‌ لعاب‌دار رنگارنگ‌ دیده‌ مى‌شود. تابلوهای‌ موزاییک‌ ایاصوفیه‌ را مى‌توان‌ بر سطح‌ داخلى‌ نیم‌ گنبدها، دیوارها، طاق‌ها و رواق‌ها و بر سردر ویژه‌ی امپراتور و ... دید.

بر اثر ویرانی‌ها و تعمیرات‌ پى‌ در پى‌، بخشى‌ از موزاییک‌های‌ ایاصوفیه‌ از میان‌ رفته‌ است‌؛ از جمله‌ تابلوی‌ موزاییک‌ تصویر حضرت‌ عیسى‌ مسیح‌(ع‌) که‌ در 1355م‌ آن‌ را بر سطح‌ داخلى‌ گنبد ساخته‌ بوده. این‌ اثر گویا تا میانه سده 17م‌ نیز بر جای‌ بود و در زمان‌ سلطان‌ عبدالمجید، قاضى‌ عسکر عزت‌ افندی‌ با نوشتن‌ آیاتى‌ از سوره نور آن‌ را پوشانده‌ است‌.

همچنین بخش‌هاى‌ برنزى‌ به‌ کار رفته‌ در قسمت‌ جنوبى‌ کتابخانه‌ آثار هنرى‌ نفیسى‌ به‌ شمار مى‌آید. دیوارهاى ‌این‌ بخش‌ را تخته‌ سنگ‌‌هاى‌ ارزشمند و گران‌‌قیمتى‌ پوشانده‌ که‌ قدمت‌ آن‌ به‌ قرن‌ چهاردهم ‌میلادى‌ باز مى‌گردد.

شکوه‌ و زیبایى‌ ایاصوفیه‌ پیوسته‌ توجه‌ جهانگردان‌ را به‌ خود جلب‌ کرده‌ است‌؛ امروزه‌ نیز از مراکز مهم‌ جهانگردی‌ دنیا و از منابع‌ بزرگ‌ درآمد دولت‌ ترکیه‌ به ‌شمار مى‌رود.

مسجد شاه جهان

در اسلام آباد، این مسجد به فاصله چند کیلومتری از گورستان، مسجد شاه جهان وجود دارد که به دستور شاه جهان، امپراطور مغول بنا نهاده شد.

نام این مسجد نیز در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به چشم می‌خورد.

بنای مسجد با آجر‌های قرمز ساخته شده و گنبد آن پوشیده از سفال‌هایی آبی و فیروزه‌ای است که احتمالاً از دیگر شهر سند یعنی هلا (Hala) به این منطقه آورده شده‌اند.

این مسجد در حدود 100 گنبد دارد و از این حیث سرآمد دیگر مساجد جهان است. مسجد شاه جهان با توجه به اصول اکوستیک ساخته شده است.

اگر فردی در گوشه‌ای از این مکان صحبت کند، صدای او را می‌توان در گوشه انتهایی دیگر شنید، هر ساله تعداد زیادی از بازدیدکنندگان داخلی و خارجی به این محل می‌آیند تا از این بناهای تاریخی دیدن کنند.

مسجد شیخ زاید

عمارت این مسجد در جهان بی نظیر است. مسجد ابوظبی به عنوان سومین مسجد بزرگ جهان، از معماری متناسب با تمدن اسلامی و رویکردهای هنری مدرن امروز برخوردار است. ساخت این مسجد از سال 1998 با هدف تعمیق فرهنگ، مفاهیم اسلامی و ارزشهای دینی آغاز شد. اطراف، داخل و حیاط این مسجد بسیار وسیع و گلدسته ها و قبه های اصلی بزرگ آن در جهان بی نظیر است. این مسجد دارای سه سالن اصلی برای نماز خواندن است. بر اساس کارشناسی های سازمان کنفرانس اسلامی و مرکز مطالعات تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی استانبور (ارسیکا)، قبه اصلی مسجد بزرگترین قبه در جهان به شمار می رود که ارتفاع آن 83 متر و قطر داخلی آن به بیش از 32 متر می رسد. این قبه ی هزار تنی از سوی هنرمندان مراکشی با کتابت آیات قرآنی تزئین شده است.

تعداد قبه های این مسجد 57 قبه در اندازه های مختلف است. داخل، خارج و اطراف مسجد پوشیده از سنگ مرمر سفید و یا سبز است و داخل آن با هنر گچبری توسط هنرمندان و متخصصان این عرصه تزئین شده است. سالن این مسجد گنجایش 40 هزار نمازگزار را دارد و وجود 4 قبه در بخش خارجی صحن به ارتفاع 107 متر به آن زیبایی خاصی داده است. مساحت صحن به صورت کلی بیش از 17هزار متر مربع است که بزرگترین مساحت موجود در مساجد جهان اسلام را از آن خود کرده، این صحن از انواع سنگ مرمر، کاشیهای زیبا و رنگی فرش شده است.

تعداد ستونهای داخل سالن اصلی نمازخانه 24 ستون است که سقف، قبه ها و گلدسته های سنگین را حمل می کند. اما تعداد ستونهای خارجی در صحن به هزار و 48 ستون می رسد که با سنگهای قیمتی و با نقش و نگارهایی از گل، شکوفه و گیاهان زیبا تزئین شده است و بخشهایی از آن از طلا پوشیده شده است. در بخش خارجی مسجد حوض های آبی تعبیه شده است که تصویر مسجد در آن منعکس می شود و سنگهای اطراف آن از سنگ مرمر سفید و سبز است که با بهره گیری از هنر هندی ها به صورت نخلهایی از آلومینیوم و طلا تزئین شده است.

این مسجد 9 متر از سطح خیابان بالاتر است به گونه ای که مسجد از هر زاویه ای در هر فاصله و مسافتی خاص از اطراف قابل مشاهده است. به منظور ساخت و اجرای این طرح، امارات با بزرگترین شرکتهای تخصصی جهان به ویژه در صنعت کریستال سازی قراردادهایی امضا کرده بود.

این مسجد توسط بزرگ ترین فرش جهان، با ابعادی حدود 6000 مترمربع که توسط هنرمندان و بافندگان ایرانی بافته شده است، مفروش شده است. همچنین بزرگ ترین چلچراغ (Chandelier) جهان که توسط کشور آلمان ساخته شده است در این مسجد نصب گردیده است.

&سجد یشیل

این مسجد در طول سالهای ۱۴۱۹ تا۱۴۲۱ میلادی با وقف سلطان محمد چلبی پادشاه وقت عثمانی ساخته شد. معماری این مسجد را حاج عیوض پاشا وزیر سلطان محمد بر عهده داشت.

زلزله نسبتا شدیدی که در سال ۱۸۵۵ میلادی در شهر بورسا ترکیه رخ داد قسمت وسیعی از مجموعه قونیا به ویژه مسجد یشیل جامع را تخریب کرد. چند سال پس از این زلزله پروژه مرمت و نوسازی این مجموعه مطرح شد. مسوولیت این پروژه با معماری به نام لئون پارویلیا بود مهندس معمار احمد وفیق پاشا در اجرای این پروژه با پارویلیا همکاری نمود.

در ورودی اصلی

مسجد یشیل جامع را می‌توان آغاز گر معماری شگف‌انگیز شهر بورسا دانست. این مسجد در قلب مجموعه زیبای کونیا که از نمونه‌های ارزشمند معماری به حساب می‌اید واقع شده دارای پلانی T شکل است اما به شکل معکوس رو به شمال دارد.

مسجد یشیل جامع بورسا با پلان Tشکل خود دارای یک ورودی اصلی از سمت شمال است. ورودی اصلی بنا عقب نشسته و با قسمت فوقانی سنگ مرمر تزئین شده‌است. این عقب‌نشستگی دارای دو سکو و عقب‌نشستگی فرعی در دو جانب خود است.

قسمت بالای سر در ورودی کتیبه‌ای بزرگ با آیه‌ای از قرآن به زبان عربی نسب شده جنس این کتیبه از برنز می‌باشد که بالای ورودی و زیر تزئینات مرمری بنا نسب شده‌است. فرم کلی تزئینات مرمری سردر نصف گنبدهایی به هم چسبیده و برجسته و تاجدار می‌باشد که در کل فرمی تیزه دغار را القا می‌کند شکل اتصالات آبشاری و انتهای آن مخروطی شکل می‌باشد که همانند ستاره‌هایی بر بالای ورودی اصلی بنا می‌درخشد.

این تزئینات مرمری با فرم دنده دنده‌ای و میل میل خود یادآور قندیل‌های آویزان سر در غار هاست.دهانه این ورودی دو متر و سی سانتی متر می‏باشد الگوی رومی در کنار معماری هنر مندانه اسلامی بنا و نقش نوشته‌ها وکتیبه‌های ان با خلاقیت معمار بنا یک‌جا کنار هم نشسته است.

محراب

هشتی نسبتا بزرگی پس از سر در ورودی بنا وجود دارد که ورود به فضای مرکزی با عبور از این هشتی میسر می‌شود.پلان داخلی این مسجد از دو جناه شرقی و غربی ایوان دار بوده و یک ایوان نسبتا بزرگ و یک محراب تو رفته ردر قسمت جنوبی بنا قرار گرفته‌است. یشیل جامع دارای چهار اتاق مجزا در دو جناه شرقی و غربی و همچنین یک آتش خانه می‌باشد. دو سری راه پله در دو جناح شرقی غربی ورودی واقع شده‌اند که ارتباط بین طبقه هم کف با طبقه بالا را میسر می‌کند. در طبقه بالای مسجد دو شاهنشین ویژه آقایان و دو شاه نشین مجزا ویژه بانوان وجود دارد.

به این شاه‌نشین‌ها در زبان ترکی (Hunkar mahfili ) گفته می‌شود.‌پله‌های دو مناره اصلی این بنا نیز کنار این شاه نشین‌ها نیز واقع شده و از طبقه بالا قابل دسترسی است.

ایوان بزرگ دیگری نیز در طرح اولیه برای این بنا طراحی شده بود ولی هیچ وقت اجرا نشد.

بزگترین و زیب اترین مساجد ایران - گرد اوری حاج قاسم حسن زاده  تنها خبر نگار مستقل جاجرم

مسجد جامع عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق یا مسجد جمعه یا مسجد جامع یا مسجد آدینه، از کهن ترین مساجد قدیمی شیراز است که در مشرق شاهچراغ قرار دارد.

این مسجد دو ایوانی در سال 281 ه.ق. به دستور عمرولیث صفاری ساخته شد. ساختمان مسجد که اولین هسته تاریخی شهر شیراز است مشتمل بر بنایی مرتفع است که دارای چندین حجره و شبستان است و برخی قسمت های آن دوطبقه می باشد. این مسجد دارای 6 درب ورودی و خروجی بوده است. یک درب در ضلع شمالی، یک درب در ضلع جنوبی، دو درب در ضلع غربی و دو درب در ضلع شرقی.

درب ورودی ضلع شمالی به دوازده امام معروف است و کتیبه ای بر فراز آن قرار گرفته است که در دوره صفوی و در سال ( 1031 ه.ق. ) به خط علی جوهری نگاشته شده است این کتیبه تاریخ مرمت مسجد را در سال مذکور بیان می نماید.

سر در شمالی مسجد با کاشی مقرنس کاری شده است.

بر روی چهار کتیبه نام دوازده امام بر روی کاشی نگاشته شده و در جرزهای دو طرف این سر در نصب شده است. در وسط ضلع شمالی مسجد، طاق نمای مرتفعی قرار گرفته است که در دو طرف بام آن دو گلدسته وجود دارد و سقف آن با آجر مقرنس کاری شده است. در حاشیه بالای داخلی این طاق نیز سوره هل اتی با خط نسخ بر روی کاشی نگاشته شده است. در انتهای آن پلکانی است که به پشت بام و گلدسته ها ختم می شود و در پیشانی و جلو آنها کاشی کاری شده است و روی آنها با خط نسخ آیات قرآنی نگاشته شده است.

در ضلع غربی این طاق نما، دالان درب دوازده امام ( درب شمالی ) و پنج طاق نما قرار گرفته است و در پشت این دالان و طاق نماها، شبستان کوچکی قرار گرفته است.

در سال 1347 ه.ش. در شرق طاق نمای وسطی، شبستانی بزرگ به طول 30 متر و عرض 17 متر با 5 در آهنی مشبک و محرابی از سنگ مرمر عالی و ازاره هایی تا ارتفاع یک و نیم متر با سنگ مرمر ساخته شده است. قسمتی از این شبستان دو طبقه است و عرض آن نیز 5.5 متر می باشد.

بر روی ستون ها و بدنه این شبستان کاشی کاری شده و بر روی کاشی ها، آیات قرآنی، احادیث و تصاویر گل و بته و خطوط اسلیمی نقش بسته است. در حاشیه بالایی آن نیز سوره هل اتی به خط نسخ بر روی کاشی نگاشته شده است.

ضلع جنوبی مسجد با مساحتی برابر با 1200 متر مربع، طاق نمای بزرگی وجود دارد که به علت تخریب در حال مرمت آن می باشند.

در درون طاق نما، کتیبه ای قدیمی با خط ثلث نگاشته شده است که بخشی از آن باقی مانده است. بر فراز در ورودی شبستان ضلع جنوبی کتیبه ای دیگر با خط ثلث پیچیده بر روی کاشی نگاشته شده است که بخشی از آن تخریب شده است. این کتیبه در زمان شاه طهماسب اول صفوی نگاشته شده و در پایان آن تاریخ 973 ه. ق. تاریخ مرمت مسجد، ذکر شده است.

در دو طرف شبستان دو طبقه وجود دارد که سقف آن از آجر است و در انتهای آن نیز، محرابی کاشی کاری شده قرار دارد که بر فراز آن به خط کوفی سوره توحید و نام پنج تن نگاشته شده و در زیر آن دو آیه قرآنی به خط نسخ نگاشته شده و در پایان تاریخ 1361 ه. قید گردیده است. سقف این محراب با کاشی لاجوردی کاشی کاری شده است و دو طرف محراب نیز سنگ کاری شده است. در کنار این محراب، تاریخچه مرمت مسجد بر روی دو سنگ نقش گردیده است.

در ضلع شرقی این شبستان کوچک، شبستان چهل ستون قدیمی با عرض 32 متر و طول 45 متر واقع شده است. سقف این شبستان از آجر است و در آن چهل ستون مکعب با طول 2 متر و عرض 2 متر قرار گرفته است. این شبستان چهار در دارد که به صحن گشوده می شود. بر سر در این شبستان کتیبه ای است که با خط ثلث پیچیده نگاشته شده است و هم اینک برخی از قسمت های آن تخریب شده است. این کتیبه نیز در زمان حکومت شاه طهماسب صفوی (930-984 ه.ق) نگاشته شده و بیانگر مرمت مسجد در آن تاریخ است.

در مغرب شبستان کوچک، در قرینه با شبستان چهل ستون، شبستان بزرگی با عرض 35 متر و طول 45 متر ساخته شده است. سقف این شبستان آهن کوبی شده و در آن 12 ستون بتون آرمه پوشیده از سنگ مرمر قرار دارد. ازاره شبستان تا ارتفاع 3 متر از سطح زمین، با سنگ مرمر پوشیده شده است. در این شبستان منبری 12 پلکانی از چوب و سنگ مرمر وجود دارد. بر روی دیوار و محراب این شبستان نیز 13 کتیبه از آیات قرآنی و احادیث با خط ثلث و نسخ بر روی کاشی نگاشته شده است.

ضلع غربی دارای دو در است که سر در یکی از آنها، یزدی بندی است و مقرنس کاری و کاشی کاری و معرق کاری شده است. این در که یکی از درهای مهم مسجد است، بوسیله اداره باستان شناسی فارس مرمت شده است. بر فراز این در کتیبه ای است که آیات قرآنی بر روی آن با قلم درشت و به خط ثلث عالی بر روی کاشی نگاشته شده است و تاریخ (1027 ه.) در پایان آن قید گردیده است. در نزدیکی و در امتداد همین کتیبه، کتیبه ای دیگر است که قسمتی از آن باقی مانده و تاریخ 1026 ه.ق. در آن قید گردیده است که بیانگر تاریخ مرمت بنا در زمان حکومت شاه عباس کبیر (996-1038 ه.ق) می باشد.

این در در شبستان بزرگ جدید ضلع جنوبی گشوده می شود.

در ضلع غربی این مسجد ده طاق نما وجود دارد و در پشت آنها نیز شبستان کوچکی قرار گرفته است. در یکی از این طاق نماها دالان در ورودی است.

در ضلع شرقی مسجد نیز طاق نمای بزرگی قرار دارد که در پیشانی آن اندکی کاشی کاری شده است و هم اینک نیز مورد مرمت قرار گرفته است. در شمال این طاق نما، چهار طاق نمای کوچک است و یک راه پله که در زاویه آن یکی از درهای مسجد قرار گرفته است. در ضلع جنوبی طاق نما نیز، چهار طاق نمای کوچک است که یکی از این طاق نماها دالان در دوم ضلع شرقی مسجد است و یکی دیگر از این طاق نماها در شبستانی است که در زاویه جنوب شرقی مسجد قرار گرفته است.

صحن مسجد با مساحت 1672 متر مربع با سنگ های مرمر مفروش بوده و در دالان های ورودی مسجد چندین سنگاب وجود داشته که همیشه پر آب بوده تا موقع ورود اشخاص به مسجد، ابتدا پای خود را بشویند و وضو بگیرند و پس از آن وارد صحن شوند. هم اینک یکی از این سنگاب ها که قطر داخلی آن نزدیک به یک متر است و ناحیه خارجی آن دوازده ضلعی است، هم چنین در اطراف آن نقش و نگارهایی وجود ادرد و گرداگرد آن آیات قرآنی و اسلامی نگاشته شده است.

در جلو پلکان ورودی موزه پارس نصب شده است. البته خطوط و نقوش این سنگاب به جهت تأثیر آب، کاملا" مشخص نیست. هم اینک نیز سه نمونه از این سنگاب ها در ابتدای صحن همانند نمونه پیشین آن به صورت دروازده ضلعی موجود است.

در وسط صحن مسجد، بنایی مکعب شکل از گچ و سنگ ساخته شده است که نزدیک به یک متر از سطح زمین بلندتر است و گرداگرد آن را ایوانی به عرض دو متر فرا گرفته است. این بنا که در سال 752 ه.ق به دستور شاه شیخ ابواسحاق اینجو حاکم فارس، ساخته شده، دارالمصحف، بیت المصحف، خدایخانه و یا خداخانه خوانده می شود و این بدان جهت است که در این مکان علاوه بر قرآن هایی تاریخی به خط امیرالمؤمنین علی (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پیامبر و تابعین او نگاهداری می شده است. محل تلاوت قرآن نیز بوده است. همچنین در این مکان قرآنی به خط عثمان خلیفه سوم وجود داشته که چندین قطره خون وی، به هنگام قتلش بر روی آن ریخته است و به همین جهت برخی این مکان را قبر عثمان یا دفتر عثمان نیز خوانده اند.

هم اینک برخی از قرآن های مذکور در موزه پارس نگاهداری می شود.

عمارت خدایخانه و ایوان های آن، دارای 12 متر طول و 10 متر عرض است و مساحت اتاقی که در وسط آن قرار گرفته است به ابعاد 8 متر طول و 6 متر عرض می باشد که از سنگ و گچ ساخته شده است. در ضلع شرقی و غربی این اتاق، دو سنگ مشبک قرار دارد و در دو ضلع جنوبی و شمالی آن، هر کدام یک در ورودی است که بر روی در ضلع شمالی خاتم کاری صورت گرفته است.

در چهار گوشه خدایخانه، چهار ستون مدور مغازه مانندی وجود دارد که نمای بیرونی آن از سنگهای مکعب شکل آجر مانندی است که لابه لای آن سنگ های رنگین به کار رفته و با گچ نصب شده است. روی سنگ های ازاره پایین نیز نقش و نگار هایی دیده می شود.

سقف ایوان های شرقی و غربی آن به وسیله چهار ستون نگاهداری می شود که سر ستون های آن به شکل مقرنس کاری، حجاری شده است. بر فراز هر یک از این ستون ها، قطعه سنگی است که به شکل محراب در آورده و داخل آن خالی شده است و خطوط اسلیمی و گل و بته بر آن نقش شده است.

سقف ایوان های شمالی و جنوبی خدایخانه نیز به وسیله دو ستون مدور نگاه داری می شود. معماری این بنا مانند خانه کعبه است اما گرداگرد خدایخانه، ایوانی به عرض دو متر ساخته شده است تا اتاق را از گرما حفظ نماید. در لبه بالای ناحیه داخلی ایوان ها، کتیبه ای با قلم درشت در زمان شاه ابواسحاق به خط ثلث عالی به قلم یحیی الجمالی الصوفی بر روی سنگ های یک پارچه و با عرض یک متر نگاشته شده و آن نقر شده است به گونه ای که خطوط آن کتیبه برجسته شده و لابه لای این خطوط با کاشی های آبی، معرق پر شده است. این کتیبه گرداگرد نمای خارجی و مناره ها را پوشانده است (طول کتیبه) خدایخانه هم اینک مورد مرمت می باشد. مسجد جامع عتیق با مرور زمان و در اثر زلزله های متعدد در دوره های متعدد رو به ویرانی نهاده که تاکنون نیز چندین بار مرمت شده است. تاریخچه مرمت این مسجد با توجه به کتیبه های موجود عبارت است از:

1. در سال 973 ه.ق. در زمان حکومت شاه طهماسب اول صفوی.

2. در سال 1026 ه.ق. و 1027 ه.ق. در زمان حکومت شاه عباس کبیر.

3. در سال 1092 ه.ق. در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی.

4. در سال 1318 ه.ش. از جانب اداره باستان شناسی فارس.

 خدایخانه نیز پس از تخریب و از بین رفتن برخی از کتیبه هایش، از جانب اداره باستان شناسی فارس و با همیاری واجد کاتب، سید آقا بزرگ نسابه، صرافت، رحیم صمیم، سید هاشم، در سال 1326 ه.ش. کاملا" مرمت شد.

این مسجد در دیماه 1310 با شماره 72 به ثبت تاریخی رسیده است.

منبع: پایگاه دیده

مسجد شیخ‌ لطف‌ الله

این‌ گنبد به‌ نقوش‌ اسلیمى‌ بسیار ظریفى‌ تزیین‌ شده‌ است‌ که‌ در قشر خارجى‌ به‌ یک‌ ستارة‌ هشت‌گوش‌ ساخته‌ شده‌ از کاشى‌هاى‌ معرق‌ رنگارنگ‌ منتهى‌ مى‌شود. قلّة‌ آن‌ نیز به‌ کلاهکى‌ منتهى ‌مى‌شود که‌ با کُره‌هایى‌ منظم‌ تزیین‌ یافته‌ است‌، محراب‌ از یک‌ طاق‌ دندانه‌ دار تشکیل‌ یافته‌ که‌ بر فراز آن‌ نقوش‌ ظریف‌ اسلیمى‌ نقش‌ شده‌ است‌.

موقعیت‌ جغرافیایى‌

این‌ مسجد در شرق‌ میدان‌ امام‌ خمینى‌ (ره‌) مقابل‌ قصر شاه‌ عباس‌ صفوى‌ که‌ به‌ عالى‌ قاپو معروف ‌است‌ واقع‌ شده‌ است‌.

بناى‌ آن‌

این مسجد در سال‌ 1012 هـ به‌ دستور شاه‌ عباس‌ صفوى‌ بنا شد، و به‌ نام‌ عالم‌ بزرگ‌ «لطف‌ الله عبدالکریم‌ میسى‌» نامیده‌ شد. وى‌ یکى‌ از فقهاى‌ امامیه‌ است‌ که‌ اصلیت‌ او از جبل‌ عامل‌ لبنان‌ است‌ و دوران‌ صفوى‌ به‌ ایران‌ آمده بود.

پس‌ از این‌ که‌ ازبک‌ها محل‌ّ اقامت‌ وى‌ را در قزوین‌ اشغال‌ کردند، شاه‌ عباس‌ وى‌ را به‌ نزد خود فراخواند. شیخ‌ مدرسه‌ و همین‌ مسجد را که‌ به‌ نام‌ او مشهور شد بنا نهاد. که‌ به‌ مدت‌ 17 سال‌ کار بناى ‌ساختمان‌ مسجد ادامه‌ پیدا کرد.

مشخصات‌ بنا

مسجد شیخ‌ لطف‌ الله یکى‌ از زیباترین‌ آثار تاریخى‌ شهر اصفهان‌ به‌ شمار مى‌رود. این‌ مسجد داراى‌ گنبدى‌ است‌ که‌ از درون‌ و بیرون‌ با کاشى‌‌کارى‌هاى‌ زیبا پوشیده‌ شده‌ است‌.

این‌ گنبد روى‌ چندین‌ تاق‌ کنگره‌ دار مرتفع‌ استوار است‌ و با آیات‌ قرآنى‌ آراسته‌ شده‌ است‌. در فراز آن‌ دایره‌اى‌ وجود دارد که‌ داراى‌ منافذى‌ است‌ که‌ با تزیینات‌ فلزى‌ آراسته‌ شده‌ است‌ و براى‌ روشنایى‌ و تهویه‌ به‌ کار مى‌رود.

این‌ گنبد به‌ نقوش‌ اسلیمى‌ بسیار ظریفى‌ تزیین‌ شده‌ است‌ که‌ در قشر خارجى‌ به‌ یک‌ ستارة‌ هشت‌گوش‌ ساخته‌ شده‌ از کاشى‌هاى‌ معرق‌ رنگارنگ‌ منتهى‌ مى‌شود. قلّة‌ آن‌ نیز به‌ کلاهکى‌ منتهى ‌مى‌شود که‌ با کُره‌هایى‌ منظم‌ تزیین‌ یافته‌ است‌، محراب‌ از یک‌ طاق‌ دندانه‌ دار تشکیل‌ یافته‌ که‌ بر فراز آن‌ نقوش‌ ظریف‌ اسلیمى‌ نقش‌ شده‌ است‌. این‌ طاق‌ کنگره‌دار از داخل‌ داراى مقرنس‌هاى‌ صدفى‌ شکل‌ است‌ که‌ در انتهاى‌ آن‌ به‌ نقوش‌ گیاهى‌ زیبایى‌ آراسته‌ شده‌ است‌.

این‌ مسجد از لحاظ‌ زیبایى‌ نقوش‌ و اسلیمى‌ هاى‌ به‌ کار رفته‌ در آن‌ تحفه‌اى‌ بى‌نظیر به‌ شمار مى‌آید.

منبع: سایت بینات

مناره و مسجد برسیان

مناره برسیان در روستای برسیان بر ساحل شمالی زاینده رود و در شرق اصفهان قرار گرفته، یکی از قدیمی ترین مناره های ایران است که در میان مناره های اصفهان که دارای تاریخ هستند سومین مناره قدیمی به حساب می آید. تاریخ ساخت مناره سال 491 ه.ق می باشد.

این مناره ی ستونی مدور، بدون سکو یا پایه بوده با آجر و ملات گچ ساخته شده است. قطر مناره در سطح زمین 75/5 متر و ارتفاع آن 55/34 متر است و پلکان مارپیچ مناره از داخل مسجدی شروع می شود که بعدها ساخته شده است.

مناره برسیان فاقد کاشیکاری است و تزئینات آجری آن که نقوشی به شکل لوزی نزدیک به مربع هستند به هزارباف معروف است.

بسیاری از کارشناسان این مناره را از بهترین نمونه های صنعت آجر چینی دوران سلجوقی در قرن پنجم می دانند.

مسجد جامع برسیان و مناره زیبای آن در روستای برسیان در شرق اصفهان یک نمونه کامل و زیبا از معماری عصر سلجوقی است. محراب آن انصافا کم از محراب مشهور الجایتو در مسجد جامع اصفهان نیست. گچبری ها و کنده کاریهای روی آجر و ظرافت آنها غوغایی است. مگر می شود جز ایمان خلوص و ذوق سرشار، خالق این همه عظمت باشد؟ در کنار این مسجد مناره ای است به ارتفاع حدود 36 متر، که این مناره دومین و یا چهارمین مناره ای است که در ایران بنا شده است. تاریخ ساخت این مناره، سال 491 هجری قمری است، یعنی چیزی نزدیک به هزار سال پیش این مناره ساخته شده است.

امروز پاره ای از کشورها به دنبال دست و پا کردن آثار تاریخی هستند، آثاری که تاریخ و قدمت آنها به زحمت به قرن می رسد. در این صورت جا دارد وقتی این تاریخهای کهن را بر سر در مسجد و کتیبه ها می بینیم، قدری سر در جیب تفکر فرو بریم که ما برای حفظ این همه افتخار چه کرده ایم و چه می کنیم ؟

در مقابل درب ورودی مسجد تابلویی رنگ و رو رفته و پوسیده توسط میراث فرهنگی نصب شده است که باز تشکر دارد، چرا که بناهای دیگری که به آن اشاره خواهیم کرد حتی این تابلو را ندارد. در کنار این مسجد و درست دیوار به دیوار آن، ساختمان رباط نادری است که آن هم به حال خود رها شده است. قسمتهایی از مسجد به طور جزئی توسط میراث مرمت شده است، اما تردیدی نیست که اگر قرار باشد این بنا احیا شود، نیاز به یک امکان مالی قوی و مدیریتی آگاه و دلسوز دارد.

حرم شاه چراغ

حرم شاه‌چراغ یا شاه‌چراغ آرامگاه «میر سید احمد» ملقب به شاه‌چراغ، پسر موسی کاظم امام هفتم شیعیان است.

این آرامگاه در کنار میدانی به نام احمدی در شهر شیراز قرار دارد. آرامگاه سیدمیرمحمد برادر سیدمیراحمد نیز در نزدیکی شاه‌چراغ است.

پیشینه

احمد بن موسی شاه‌چراغ پسر ارشد امام موسی کاظم و برادر امام رضا در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز کشته شد.

این بنا در دوره اتابکان فارس در سده ششم هجری قمری ساخته شده است و گنبد و بارگاه آن دارای کاشی کاری‌های زیبایی است.

مشخصات ساختمان

درون حرم را با به کار بردن آئینه‌های ریز رنگین، به سبکی هنرمندانه، آئینه کاری کرده و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی، تزیین کننده نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها است.

بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است که در چهار جانب حرم، چهار شاه نشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده است. ضریح آن در شاه نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده است.

حیاط شاه چراغ دارای دو در اصلی ورودی است که در سمت جنوب و شمال حرم از زیر دو سر در بزرگ کاشی کاری شده گذشته و وارد حیاط وسیع حرم می‌شویم. در میان حیاط، حوض بزرگ فواره داری ساخته شده و در اطراف حوض درختکاری شده است. حرم شاهچراغ در سمت غرب حیاط و حرم سید میر محمد- برادر شاه چراغ - در سمت شمال شرقی حیاط قرار دارد.

غیر از دو در اصلی، دو در فرعی دیگر نیز وجود دارد که یکی به بازار حاجی و دیگر به مسجد جامع عتیق می‌رود درگاه مانندی نیز از ضلع شمال حیاط وارد بازار شاه چراغ می‌شود.

در دور تا دور حیاط، اتاق هایی دو طبقه ساخته شده که در پیشانی و جرزهای جلو آنها کاشی کاری شده است. ستون‌های آهنی ایوان حرم به وسیله چوب‌های نفیس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نیز چوب منبت کاری شده به کار رفته است. امکانات وسیعی مثل پاسگاه انتظامی، دفتر پست و مخابرات، کتابخانه و موزه در این حیاط وسیع برای رفاه مردم ایجاد شده است.

تاریخچه حرم

در سال ۷۴۵ (ه.ق) مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو پادشاه فارس، ملکه تاشی خاتون اقدامات نیکویی بر بارگاه او انجام داد. این بانوی نیکوکار، اقدام به بهسازی بارگاه کرد و در عرض ۵ سال از سال ۷۴۵ تا ۷۵۰ (ه.ق) آرامگاهی وسیع و گنبدی بلند بر آن ساخت. همچنین در جنب آرامگاه، مدرسه‌ای وسیع بنا کرد. او همچنین تعداد زیادی از مغازه‌های بازار نزدیک حرم و ملک میمند فارس را وقف بر این آستان مقدس کرد.

ابن بطوطه جهانگرد مراکشی که در سال ۷۴۸ (ه.ق) برای بار دوم به شیراز سفر کرده، در سفرنامه خود درباره اقدامات ملکه تاشی خاتون و توصیف آرامگاه، چنین نوشته است:

این آرامگاه در نظر شیرازی‌ها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش می‌روند. تاشی خاتون، مادر شاه ابواسحاق، در جوار این بقعه بزرگ، مدرسه و زاویه ای ساخته است که در آن به اطعام مسافران می‌پردازند و عده ای از قاریان پیوسته بر سر تربت امامزاده، قرآن می‌خوانند شب‌های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه می‌آید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر می‌شوند. این جمعیت در بقعه جمه می‌شوند و با آهنگ خوش به قرائت قرآن مشغول می‌شوند. خوراک و میوه به مردم داده م یشود و پس از صرف طعام، واعظ، بالای منبر می‌رود و تمام این کارها در بین نماز عصر و شام انجام می‌گیرد.

خاتون در غرفه مشبکی که مشرف به مسجد است، می‌نشیند. در آخر هم (به احترام این بقعه) همانند سرای پادشاهان طبل و شیپور و بوق می‌نوازند.

در سال ۹۱۲ (ه.ق) به دستور شاه اسماعیل صفوی، بهسازی گسترده‌ای بر آرامگاه انجام گرفت. ۸۵ سال بعد بر اثر زلزله سال ۹۹۷ (ه.ق)، نیمی از گنبد آرامگاه ویران شد که دوباره در سال‌های بعد بازسازی گردید.

در سال ۱۱۴۲ (ه.ق) نادرشاه افشار بهسازی گسترده‌ای بر این آرامگاه انجام داد و به دستور او قندیل بزرگی در زیر سقف و گنبد آویزان کردند. نادرشاه پیش از گرفتن شیراز و غلبه بر افغان ها، پیمان بسته بود که اگر در جنگ پیروز شود، بهسازی شایسته ای بر این بقعه انجام دهد. بنابراین پس از پیروزی بر افغان‌ها و تسلط شیراز، ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف بهسازی شاه چراغ کرد و قندیل او ۷۲۰ مثقال وزن داشته که از طلای ناب و زنجیر نقره ای ساخته بوده اند. این قندیل تا سال ۱۲۳۹ (ه.ق) همچنان آویزان بود.

در زلزله سال ۱۲۳۹ (ه.ق) شیراز با خاک یکسان شد و این آرامگاه نیز به کلی مخروبه گردید، نویسنده تذکره دلگشا که خود شاهد این زلزله بوده است چنین می‌نویسد:

گنبد بقعه (شاه چراغ) که از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن کشیدی به یک دفعه چنان بر زمین خورد که زمین شکافته و در اعماق خاک فرو رفت... و آن عمارات عالی ... تو گویی همیشه ویران بوده ... .

پس از زلزله، قندیل اهدایی نادرشاه را فروختند و صرف بازسازی آرامگاه کردند.

در سال ۱۲۴۳ (ه.ق) به دستور فتحعلی شاه قاجار، حسینعلی میرزا فرمانفرما، پی گیر شد تا کف بقعه را یک متر از سطح زمین بلندتر بسازد. این کار صورت گرفت و به جای استفاده از سنگ و ساروج، آن را از سنگ و آجر و گچ بنا کردند و در آخر ضریحی نقره ای بر گور نصب کردند. در سال ۱۲۶۹ (ه.ق) بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شکست و فرو ریخت. در همان سال محمدناصر ظهیرالدوله آن را نوسازی کرد.

در سال ۱۲۸۹ (ه.ق) مسعود میرزا ظل السلطان دری نقره ای بر ورودی حرم نصب کرد و در سال ۱۲۹۲ (ه.ق) شاهزاده ظل السلطان، ساعت زنگ دار بزرگی بر برج جنوبی بقعه نصب کرد.

در سال ۱۳۰۶ (ه.ق) آینه کاری مفصلی بر دیوارهای داخل حرم انجام گرفت.

در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، آخرین گنبد قدیمی آرامگاه برچیده شد و اولین گنبد با بتون آرمه ای توسط انجمن آثار ملی و اداره باستان‌شناسی فارس به همت هنرمند فقید سید احمد رضازاده ساخته شد.

در سال ۱۳۶۰ خورشیدی با حکمی از سوی خمینی سید محمد مهدی دستغیب به تولیت آستان احمدی و محمدی منصوب شدند.

از نخستین سال‌های پس از انقلاب اسلامی، تاکنون کارهای زیر انجام گرفته است:

- توسعه مجموعه فرهنگی مذهبی حرم در زمینی به مساحت ۱۰۰ هزار متر مربع.

- ایجاد ۱۶۲ حجره در دور تا دور حیاط در دو طبقه که پیشانی و تاق نمای این حجره‌ها تماماً کاشی کاری شده است.

- نصب سنگ مرمر در کف حرم و دیوارهای اطراف.

- سنگ فرش کردن حیاط وسیع آرامگاه.

- ساخت سر در جنوبی که اسکلت این در، بتون آرمه است و قسمتی از وصیت نامه امام بر روی کاشی معرق به خط نستعلیق

زینت بخش فضای درونی آن است. دو لنگه در وروردی آن از چوب ساج تهیه شده و به وسیله ورق و قبه‌های هشت پر برنزی آراسته شده است.

- در غرب حرم، سالنی زیبا ساخته شده که کف آن و دیوارهای اطراف تا ارتفاع ۱.۵ متر سنگ مرمر شده و اسامی الهی با خط زیبا و به رنگ طلایی بر سطح آن نوشته شده اتس. پنجره‌های مشبک چوبی و شیشه‌های رنگی در شکل مختلف، زیبایی آن را دوچندان کرده است. آینه کاری و گچ بری آن به سبک سنتی انجام گرفته است.

- ساخت گلدسته جنوبی، این گلدسته شبیه و قرینه گلدسته شمالی است. کاشی کاری آن دارای رنگ طبیعی است. اگر چه بدنه آن و نوشته هایش شبیه گلدسته شمالی است اما سطح گلدسته شمالی به نام‌های خداوند مزین شده و حال آن که بر بدنه این گلدسته،

نام‌های امامان و لقب‌های آنها با هنرمندی خاصی نوشته شده ا ست.

- در سقف ایوان، چوب ساج به کار رفته و اسامی الهی و ائمه اطهار با چوب نارج و افرا بر آن نوشته شده است.

- حوض بزرگی در میان حیاط با الهام از سبک مذهبی ساخته شده است. سنگ‌های بزرگ این حوض از جنس چینی است و از معادن نی ریز فارس تهیه شده است.

- در دور تا دور آرامگاه، خارج از محوطه، بازارهایی دوطبقه ساخته شده اند. ساختمان این بازارها اگر چه با مصالح نوین ساخته شده، اما در ساخت آن، شیوه سنتی و معماری اصیل ایرانی محفوظ مانده است.

بخش حریم رضوی

مسجد جامع نیشابور

---

در وسط دیواره جنوبی ایوان ‚ محراب مسجد در یک طاقنمای عمیق با قوس مقرنس کاری شده قرار دارد. طاقنمای محراب فعلی ‚ یک نیم هشت ضلعی با ازاره‌ای مرکب از کاشی آبی و سفید است که احتمالا مربوط به دوره صفوی است بر بالای محراب ‚ بر لوح سنگی ‚ قطعه شعری طولانی نوشته شده که بر اساس محتوای آن ‚ این مسجد در سال ???? ه. ق توسط عباسقلی خان بیات - حاکم نیشابور - تعمیر و بازسازی شده‌است.

---

تاسیس و بازسازی

این مسجد بر اساس کتیبه تاریخی آن که بر روی ایوان جنوبی نصب شده، در سال ??? شمسی (???? میلادی) با تلاش پهلوان علی کرخی فرزند بایزید، عصر سلطان حسین بایقرا، در دوره تیموریان در شهر نیشابور بنا شد. بر اساس کتیبه بالای محراب ‚ در دوره شاه عباس صفوی بازسازی شده‌است. و بار دیگر در سال ???? ه. ق توسط عباسقلی خان بیات - حاکم نیشابور - تعمیر و بازسازی شده‌است.

ویژگی ها

بنای کنونی مسجد با نقشه دو ایوانی دارای چهار شبستان در جهات مختلف و سه در در ضلع شمالی ‚ شرقی و غربی است. مساحت کل مسجد حدود ???? و زیر بنای آن ???? متر مربع است ورودی اصلی مسجد از جانب شمال و پشت ایوان شمالی است. این ورودی از بیرون دارای سردری با تزیینات مقرنس کاری است که ساختمان آن مربوط به تعمیرات دوره‌های بعدی است. بر دو طرف این سر در ‚ دو سنگ نبشته از شاه عباس اول مورخ ???? ه. ق و متضمن فرامینی نصب شده‌است. بعد از این ورودی ‚ هشتی واقع شده که در سمت چپ آن ‚ قبر بانی بنا درون زیر زمینی قرار دارد صحن مسجد به ابعاد ??-?? متر در وسط دارای حوض آب و در جانب شمال و جنوب ‚ ایوان و در جهات دیگر ‚ رواق و شبستان است. در بنای حاضر هیچ اثری از ایوان‌های شرقی و غربی دیده نمی‌شود.

ایوان جنوبی به ارتفاع ??/? متر ‚ بزرگترین و اصلی ترین بخش مسجد است که از آن به عنوان مقصوره و شبستان تابستانی استفاده می‌شود. این ایوان در بالا دارای دو گلدسته بوده که ظاهرا در تعمیرات دوره اخیر بر چیده شده‌است. در دیواره ایوان ‚ هم تراز با بام رواق‌های صحن ‚ یک راهرو تعبیه گشته و هم سطح با آن ‚ سه طاقنما در دیواره جنوبی ایوان ساخته شده‌است. در وسط دیواره جنوبی ایوان ‚ محراب مسجد در یک طاقنمای عمیق با قوس مقرنس کاری شده قرار دارد. طاقنمای محراب فعلی ‚ یک نیم هشت ضلعی با ازاره‌ای مرکب از کاشی آبی و سفید است که احتمالا مربوط به دوره صفوی است بر بالای محراب ‚ بر لوح سنگی ‚ قطعه شعری طولانی نوشته شده که بر اساس محتوای آن ‚ این مسجد در سال ???? ه. ق توسط عباسقلی خان بیات - حاکم نیشابور - تعمیر و بازسازی شده‌است. همچنین در همین محل ‚ قطعاتی از یک کتیبه قرآنی به خط ثلث درشت محفوظ مانده که احتمالا از دوره تیموری است نمای ایوان‌های از طرف صحن ‚ با طاقنماها و تزیینات آجری ساده تزیین و نماسازی شده‌است. مطالعه ساخت دیوارهای ایوان جنوبی و ارتباط آنها با شبستان‌های مجاور ‚ حکایت از چند مرحله ساختمانی دارد در چهار جهت مسجد ‚ شبستان‌هایی با ستون‌ها و سقف‌های ضربی آجری قرار دارد که علی رغم تعمیرات و بازسازی‌ها ‚ اصالت خود را حفظ کرده‌اند. شبستان‌های مجاور دیوار جنوبی ‚ در طرف راست ‚ شش دهانه در عرض و چهار دهانه به موازات ایوان دارند ‚ با این تفاوت که دهانه‌های شبستان سمت چپ بسیار بزرگتر از دیگری است. ابعاد پایه طاق‌ها در همه جای مسجد یکسان نیست. بر روی این پایه‌ها ‚ قوس‌هایی با آجرچینی جناغی و بر روی آنها طاق‌های گنبدی قرار گرفته‌است که در میان آنها حداقل یک نمونه از طاق بخش بخشی با باریکه‌های متقاطع (کاربندی) وجود دارد. ظاهرا بقیه طاق‌ها همگی مربوط به دوره پس از تیموری هستند. نمای شبستان‌ها از طرف صحن بازسازی شده و فاقد اصالت تاریخی و هنری است.

درباره این مسجد

« به موجب خطوط مرتسمه در لوح سنگی که در این مسجد دیده می‌شود چهار صد سال قبل علی نامی مشهور به کرخی مسجد قدیم نیشابور را بنا کرده‌است. این مسجد دارای شبستان و ایوان بزرگ است که رو به انهدام است و موقوفات بسیار دارد و تصمیم به بازسازی آن دارند. از کتاب«مرآت البلدان»  »

منابع:  فریدون گرایلی، کتاب نیشابور شهر فیروزه (یادگارها و ماندگارها)، راهنمای گردشگری نیشابور علی طاهری

مسجد اعظم قم

«لمسجد اسس على التقوى من اول یوم احق ان قوم فیه».

یکى از آثار دینى با عظمتى که به همت والاى مرجع تقلید عالم تشیع، حضرت آیت الله العظمى بروجردى تاسیس گردید، مسجد اعظم قم بوده که در کنار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها جهت رفاه حال زائران ساخته شد. البته این بناى رفیع تنها مسجدى است که با شرائط خاص آن در مجاورت آستان رفیع فاطمى بنا گردیده است.

انگیزه تاسیس مسجد

اساسى‌ترین انگیزه آن فقیه فرزانه براى بناى چنین مسجد عظیمى، این بود که آن بزرگوار بارگاه کریمه اهل بیت علیهم‌السلام را فاقد مسجد مناسبى مى‌دید که زائران بتوانند در آنجا از فضاى روحانى بیشترى بهره ببرند، لذا مشاهده این خلأ مهم بود که ایشان را بر چنین تصمیم والایى واداشت. چنانچه خود ایشان (بنابر نقل حضرت آیت الله فاضل لنکرانى دام ظله در این رابطه مى‌فرمود: بنا دارم در جوار حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها مسجدى چون مسجد گوهرشاد بنا نمایم).

از سوى دیگر پیش‌بینى آن بزرگوار این بود که حوزه مقدسه قم در درازمدت به فضایى وسیع و مناسب جهت برگزارى دروس حوزویان در سطوح مختلف به ویژه دروس خارج مراجع عظام نیاز دارد و چه بهتر که این مرکز در جوار حرم مطهر و با نام مسجد باشد. چنانچه قرار گرفتن مدفن آن عبدصالح خدا در کنار درب ورودى این مسجد، گواهى صادق بر اخلاص و پاکى نیت اوست. و به حق مى‌توان آن را یکى از مصادیق روشن (لمسجد اسس على التقوى من اول یوم) به شمار آورد.

تاریخ تأسیس

کلنگ بناى این مسجد در روز یازدهم ذی القعده 1373 هـ.ق، سالروز ولادت با سعادت حضرت على بن موسى الرضا علیه السلام برابر با بیست و یک تیرماه 1333 هـ.ش طى تشریفات خاصى به زمین زده شد.

مشکلات

یکى از مشکلات مهم احداث مسجد در این نقطه، محدودیت مکانى زمین و ناموزون بودن آن بود. چون به طورى که مشاهده مى‌شود، مسجد از یک طرف به آستانه مقدسه و از طرف دیگر به ساحل رودخانه محدود است که ضلع غربى آن حدود 120 متر و قاعده آن حدود 15 متر مى‌باشد. مشکل دیگر وجود خانه‌هایى بود که در محدوده زمین مسجد قرار داشت که خرید آن‌ها هزینه زیادى را مى‌طلبید. اما به دستور آن بزرگوار با مشکلات زیادى همه آن خانه‌ها خریدارى و رضایت صاحبان آن‌ها جلب شد. همچنین بیش از 3000 متر از کنار مسجد بالاسر از بیوتات و متعلقات آستانه مقدسه بود که با درایت خاص ایشان در حریم مسجد قرار گرفت.

سرانجام با عنایات الهى و رفع مشکلات یاد شده، نقشه ساختمانى مسجد زیر نظر مهندسان و معماران کارآزموده‌اى چون مرحوم ((لرزاده)) به

طور دقیق و جامع طراحى شد و بر اساس آن، ساخت مسجد آغاز گردید و پس از شش سال کار متمادى عمده کارهاى ساختمانى آن به پایان رسید و در نیمه اول سال 1339 هـ.ش با اقامه نماز جماعت توسط حضرت آیت الله العظمى بروجردى افتتاح و مورد بهره‌بردارى قرار گرفت.

مشخصات ساختمانى مسجد

مجموع مساحت مسجد تقریباً 12000 مترمربع است و کلیه ساختمان آن با بتون مسلح بنا گردیده ولذا این مسجد از نظر استحکام از بناهاى کم‌نظیر اسلامى است. مسجد داراى چهار شبستان مى‌باشد که مساحت شبستان زیرگنبد 400 مترمربع و شبستان‌هاى جانبى آن هر کدام 900 مترمربع مى‌باشد و در طرف شمال مسجد نیز شبستان زیر ساعت با مساحتى حدود 300 مترمربع قرار دارد. ارتفاع سقف هر یک از شبستان‌ها با سطح آن حدوداً 10 مترمربع است. در ضلع غربى مسجد سرویس بهداشتى و وضوخانه مسجد و یک سالن آسایشگاه براى خادمین احداث شده است. همچنین کتابخانه‌اى با دو سالن مطالعه و یک سالن مخزن در ضلع غربى صحن مسجد بنا گردیده است که درب ورودى آن در طرف راهرو ورودى مسجد اعظم قرار دارد.

مسجد به سبک معمارى اسلامى بنا شده است که داراى گنبد بسیار بزرگى به قطر 30 مترمربع و به ارتفاع 15 مترمربع از سطح پشت بام و به ارتفاع 35 مترمربع از کف شبستان مى‌باشد و داراى گلدسته‌هایى بلند به ارتفاع 25 مترمربع از سطح زمین است و داراى دو مأذنه به ارتفاع 5 مترمربع مى‌باشد و همچنین یک برج با ساعت زنگى بزرگ و زیبا در شمال مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده مى‌شود.

این مسجد از نظر تزئینات و کاشی‌کارى و جلوه‌هاى هنر اسلامى از نمونه‌هاى بدیع کاشی‌کارى در قرن اخیر به شمار مى‌رود. فرش‌هاى داخل شبستان‌ها از نوع قالى کرمان است که مخصوص مسجد بافته شده است. مخارج مسجد را عمدتاً مردم متدین و تجار خیراندیش جامعه اسلامى به عهده داشتند که مخارج ساختمانى آن را تا روز افتتاح که بالغ بر مبلغ 6/000/000 تومان مى‌شد، تأمین نمودند.

حضرت آیت الله العظمى بروجردى همواره با اقامه نماز جماعت مغرب و عشاء و همچنین نماز ظهر و عصر در ماه رمضان و برگزارى مراسم مذهبى در شهادت و ولادت ائمه معصومین علیهم‌السلام موجبات رونق هر چه بیشتر مسجد را فراهم نمود. ولى متأسفانه دیرى نپایید که عمر پربرکت آن قائد عظیم‌الشأن شیعه به سر آمد و سرانجام در سیزدهم شوال المکرم سال 1341 هـ.ش امت اسلامى و شیعیان جهان بالاخص حوزه علمیه قم در فقدان آن فقید فرزانه به سوگ نشستند و جامعه اسلامى در عزا و ماتم فرو رفت.

منبع: شهر دانایی

مسجد کبود گنبد

بنای اصلی مسجد را از کارهای دوره سلجوقی می‌دانند که نادرشاه افشار نیز به نوبه خود، بیوتات و ایوان‌های اطراف آن را ساخته‌است. در اطراف پیشخوان مدخل مسجد، کتیبه‌ای سنگی به خط نستعلیق مربوط به دوره قاجار نصب شده‌است

مسجد کبود گنبد، یا مسجد جامع بنای مذهبی است که مورد احترام و توجه اقوام مختلف در طول تاریخ شهرستان کلات نادر بوده‌است و به همین علت، کاملترین هنر هنرمندان در خدمت معماری و تزئین نقوش این بنا بکار رفته‌است.

این مسجد چهار ایوانه، دارای گنبدی دو پوشه و نیلگون، صحن و طاق می‌باشد و ساقه گنبد استوانه‌ای شکل و فضای زیر گنبد یک هشت ضلعی منظم است و طول هر ضلع آن حدود ۴ متر می‌باشد. صحن مسجد مستطیل شکل با عرض ۱۹ متر و طول ۲۷ متر است. استفاده از کاشی هفت رنگ، مهم‌ترین عامل تزئین در بنای مسجد کبود گنبد شهرستان کلات نادربوده، که با استفاده از نقوش اسلیمی و گل و بوته در لچکی‌های بالای ایوان و رواق‌ها به کار رفته‌است.

بنای اصلی مسجد را از کارهای دوره سلجوقی می‌دانند که نادرشاه افشار نیز به نوبه خود، بیوتات و ایوان‌های اطراف آن را ساخته‌است. در اطراف پیشخوان مدخل مسجد، کتیبه‌ای سنگی به خط نستعلیق مربوط به دوره قاجار نصب شده‌است که حکایت از تعمیر مسجد در این دوره توسط یلنگ توش خان ابن فتحعلی، حاکم کلات به سال ۱۲۵۰ هجری قمری است. چند بیت از ابیات کتیبه مسجد کبود گنبد:

در زمان شهنشه ایران                                                         شاه بن شاه تا به جد ونیا

شاه گردون وقار، فتحعلی                                                     خلد والله ملکه ابدا

ابن فتحلی یلنگ توش خان                                                    رفع الله دام عزه و علا

افتخار قبایل اتراک                                                                 پیرو خاندان آل عبا

عجلوا الصلات قبل الموت۱۲۵۰                                              هست تاریخ این خجسته بنا

بخش حریم رضوی

مسجد حظیره - یزد

پیشخوان و 2 مناره قطور و زیبای مسجد مزین به کاشی معرق با نقوش گل وبوته اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی، کتیبه ثلث، فتیله پیچ شیاری یکپارچه، گلدان وطاق نما(نغول) گلچین با رگ چین آجری، خطوط کوفی بنایی ( معقلی ) ولوز می‌باشد.

مسجد حظیره در شهر یزد قرار دارد. بنای اولیه روضه محمدیه یا حظیره، بقعه‌ای برای عبادت و سکونت فقرا بود و در سال 843 قمری از اموال حاج شمس الدین میبدی ساخته شد.

این بنا به مسجد حظیره شهرت دارد و جز سنگ مرمر محراب آن، سایر قسمت‌های بنا نسبتاً نوساز است. مسجد حظیره دارای ۳ درب ورودی است که درب اصلی آن درب بزرگ فلزی است که به خطوط هندسی تزئین یافته‌است.

پیشخوان و 2 مناره قطور و زیبای مسجد مزین به کاشی معرق با نقوش گل وبوته اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی، کتیبه ثلث، فتیله پیچ شیاری یکپارچه، گلدان وطاق نما(نغول) گلچین با رگ چین آجری، خطوط کوفی بنایی ( معقلی ) ولوز می‌باشد.

روی ترنجی‌های آن اسماء خدا و 5 تن آل عبا (ع) حک شده‌است. نمای بیرونی مسجد آجری است .کف مسجد و صحن آن با سیمان(بتن) مفروش شده‌است. مسجد، صحن وسیع وزیبایی دارد که در میان آن حوضی دیده می‌شود .

بخش دیگر تابستانخانه دو اشکوبه، در ضلع شرقی آن در دوردیف فوقانی و تحتانی پنجره‌های فلزی مشاهده می شود. این بخش دارای ستون‌های قطور وسقف آن مزین به خطوط کوفی بنایی و لوزی و گلچین و رگ چین آجری می‌باشد.

گنبد و مقصوره که به خطوط کوفی بنایی و رسمی بندی تزئین یافته استوار بر ستون‌هایی مزین به نقوش هندسی و با قوس‌های جناقی می‌باشد.

پوشش خارجی گنبد آجری دارای قوس شبدری کند می باشد . نمای خارجی مزین به خطوط کوفی بنایی و لوز دو اشکوبه و پنجره فلزی مشبک رنگین وخط ثلث می‌باشد.

5 مناره کوچک در قسمت بدنه مسجد واقع شده است. مناره‌ها با خطوط کوفی بنایی ولوز وگل چین آجر مزین شده است که پایه‌های آن سنگی است.

دو سنگ قبر در کنار یکدیگر در داخل مسجد وجود دارد . که بر پیشانی یکی ازآنها لا اله الالله ومحمد رسول الله ودو بیت شعر نوشته شده است.

همچنین آرامگاه سومین شهید محراب حضرت آیت الله صدوقی در کنار این مسجد قرار دارد.

منبع: همشهری

مسجد قاضی روستای شیشوان عجب شیر، مسجد تاریخی ایران

سقف بی نظیر و دیدنی مسجد قاضی روستای شیشوان عجب شیر بر روی شش ستون چوبی و پایه های آن بر قطعات سنگ استوار است.

 مسجد زیبای قاضی روستای شیشوان زیباترین مسجد تاریخی منطقه عجب شیر از دوران صفویه به نسل های کنونی به یادگار رسیده است.

این مسجد زیبای چوبی که شاهکاری از هنر معماری اسلامی به حساب می آید، در وسط میان مرکزی روستای شیشوان قرار گرفته و از آن به عنوان عبادتگاه از سوی مومنان محلی و بازدیدکنندگان استفاده می شود.

سقف چوبی این مسجد که در تزیین آن از طرح های زیبای گل و بوته و طرح های اسلیمی استفاده شده و دیدگان انسان را نوازش می دهد. سقف بی نظیر و دیدنی این مسجد بر روی شش ستون چوبی و پایه های آن از قطعات سنگ استوار می باشد.

مسجد قاضی که از نظر معماری به مساجد تاریخی سفید مراغه و کبود بناب مشابهت دارد، جزو اولین مساجد تاریخی چوبی کشور محسوب شده و به طاقچه های پنج و هفت قومی مهیاست. ارتفاع این مسجد و همچنین پایه های سنگی آن در مقایسه با دیگر مساجد چوبی منطقه کوتاه تر بوده و از سادگی خاصی برخوردار است. 

منبع: خبرگزاری شبستان

مسجد 2 مناره شهر سقز

  مسجد دو مناره در شهر سقز و در استان کردستان قرار دارد.

 مسجد دو مناره در بافت قدیم شهر سقز، در محله میان قلعه  و در دامنه تپه تاریخی نارین قلعه، قرار گرفته است.

این مسجد در محیطی آزاد ساخته شده و از هر 4 طرف باز است و در سال ۱۳۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۲۶۰۰ ، جزو آثار ملی به ثبت رسید.

بنای مسجد طبق روایات محلی، به زمان شیخ حسن مولان آباد، از عرفای حکیم و ریاضیدانان مشهور عصر افشاریه برمی‌گردد.

با توجه به کاشی‌کاری‌های این مسجد که بیشتر شبیه به اواخر افشاریه و اوایل زندیه است می‌توان مطمئن شد که بنا مربوط به دوره افشاریه است، ودر دوران‌های بعدی مرمت شده است.

مسجد دو مناره سقز پلانی تقریبا مربع شکل دارد. در ساخت این مسجد، از مصالحی مانند خشت خام، ملات گل، سنگ‌های لاشه، آجر و چوب استفاده شده است.

ورودی این مسجد در ضلع غربی قرار گرفته و ورودی، سر در آجری با بافت گره چینی آجر وکاشی زرد رنگ دارد. بعد از در ورودی یک دالان ارتباطی، حدود ۳ در 5/3 متر است، که از همین دالان با 9 پله می توان به پشت بام مسجد رسید.

شبستان مسجد دقیقا در ضلع شرقی این دالان قرار دارد که از طریق درگاه جدا گانه می‌توان به آن راه یافت. در ضلع جنوبی شبستان علاوه بر محراب، دو راه ارتباطی دیگر که دقیقا شکل محراب دارند، برای راه یافتن به ایوان جلوی مسجد تعبیه شده است.

قطر دیوارهای این مسجد حدود یک متر و هفتاد سانتی متر است که در ضلع جنوبی و داخل محراب، به وضوح می‌توان آن را مشاهده کرد.

در ضلع شرقی ایوان مقبره یکی از امامان جماعت مسجد به نام سید حکیم، قرار گرفته است.

حوض مسجد دارای گنبدی آجری با روزنه ای مدور می باشد و کف آن سنگفرش است. این مسجد و حوضخانه آن در سالهای اخیر به عنوان اثر ملی در فهرست آثار ملی کشور شناخته شده اند.

بالای مسجد، دو مناره رفیع و بلند قرار دارد و به همین دلیل به مسجد دو مناره شهرت دارد. در تزئینات مناره از کاشی‌ها و آجرکاری‌های معقلی استفاده شده است.

منبع: سایت همشهری

قدیمی ترین مسجد ایران - مسجد جامع فهرج

ساخت مسجد جامع فهرج واقع در ۳۰ کیلومتری شهر یزد، به نیمه اول قرن اول هجری برمی گردد. این مسجد، تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نکرده است. اگرچه در میان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قدیمی ترین مسجد ایران است. مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پویا بوده و در آن نماز جماعت برپا می کنند.

مسجد جامع فیروزآباد

واقع در استان یزد و شهر میبد

نوع بنا : تاریخی

قدمت : قره قویونلونها 727-782

( تاریخ میلادی : 1468-1380م )

این مسجد در مرکز فیروزآباد واقع شده است و گنبد آجری خوش طرحی دارد. بالای سر در بزرگ ورودی کتیبه ای چوبی به خط نسخ وجود دار د . در ستون سمت چپ همین مدخل یک لوحه کاشی به اندازه 25*30 سانتی متر موجود است که منظومه ای است در رثای قاسم شهید. در بالای محراب ایوان تابستانی آن نیز کتیبه ای وجود دارد با کاشی معرق و منفرد از محراب که به خط نسخ است و متضمن آیه ای قرآنی است. در زیر همین کتیبه ، یک قطعه کاشی کاری معرق قرار دارد که با نقش گل و بوته از قرن نهم هجری کار شده است. دو شمسه از کاشی معرق هم در دو طرف محراب ساخته اند .این مسجد تعداد کثیری قرآن های قدیمی و کتاب های تفسیر و مباحث دیگر دینی دارد که در انباری آن نگهداری می شود.

آدرس :مرکز فیروزآباد،بخش میبد

بخش حریم رضوی

مسجد میر چخماق(امیر چخماق)

واقع در استان یزد و شهر یزد

نوع بنا : تاریخی

قدمت : تیموریان ( 771-911 ه ق )

( تاریخ میلادی : 1370-1506 م )

‏ مسجد میر چخماق که در تاریخ های یزد به نام مسجد جامع نو نیز خوانده شده است در دوره تیموریان به همت امیر جلال الدین چخماق شامی حاکم یزد از امراء و سرداران تیموری و مقرب درگاه شاهرخ و زن او ستی (بی بی) فاطمه خاتون احداث شده است . این مسجد که درسال 841 پایان رسید از حیث زیبایی، وسعت، اهمیت و اعتبار بعد از مسجد جامع شهر قرار دارد. ‏در توصیف این مسجد باید گفت که در کریاس مسجد که در آن به میدان میر چخماق باز می شود، سنگی نصب گردیده که بر آن متن وقفنامه ای به خط نسخ نقر شده است. دو طرف راهروی شمالی که از کریاس به صحن مسجد وارد می شود، شبکه هایی ظریف از کاشی های معرق در پنجره ها نصب شده اند. قسمتی ‏از سر در صفه (ایوان) کاشی معرق جرزهای آن آجر کاری است. دورخارجی گنبد و بر کمربند آن عبارت «السلطان ضل الله» به کوفی بنایی تکرار شده است. محراب صفه اصلی از کاشی معرق است با تاقنمای مقرنس کاری که در وسط آن سنگ مرمر بسیار خوش تراشی به اندازه 38/3*15/1 متر نصب شدها ست.دروسط مقرنس کاری، بک گل مربع به اندازه 95*54 سانتی متر نصب است و در غرفه دست چپ ایوان، یک سنگ مرمر به اندازه 30*28‏سانتی متر نیز نصب شده است. سردر شرقی مسجد دارای کتیبه ای ازکاشی معرق به خط ثلث محمدالحکیم است. گنبد مسجد که خمیده و ترکدار است با کاشی سبز زنگ کاشی کاری شده و پیرامون آن نیز کتیبه ای به خط کوفی قرار دارد.

آدرس :میدان میرچخماق ،یزد

---

تنظیم برای تبیان: سمانه دولت آبادی

مسجد ریگ

مسجد ریگ در ابتدا کاروانسرا بوده وامیر معین الدین اشرف ، از اعاظم سادات عریضی که آثار خیریه بسیاری از او در یزد به جای مانده است ، مسجد مذکور را بنیان نهاد .وی کاروانسرا را خریداری نمود وآن را به ساخت مسجد اختصاص دادو صفه وگنبد ومقصوره وغرفه وجماعت خانه بنا کرد.همچنین پایابی حفر نمود ونهر جدید را درآن جاری ساخت وچندین باب دکان ومغازه در حواشی مسجد بناکرد وآنها را وقف نمود . بنا به گزارش تحقیقات باستان شناسی مرکز مطالعات وپژوهشهای میراث فرهنگی استان یزد ،بانی مسجد مذکور امیر معین الدین اشرف بود که ازبزرگان عصر سلجوقی به شمار می رفت ودر سال 730 هجری قمری کاروانسرای مذکور را خریداری کرد وصفه وگنبد ورواقهایی بر آن افزود در این گزارش تناقضهایی وجود دارد وبر اساس مطالب متون تاریخی محلی یزد نادرست به نظر می رسد، زیرا اولاً امیر معین الدین اشرف دراواخر سده هفتم واواسط سده‌هشتم هجری می زیست . و دارای سه فرزند به نامهای: امیر رکن الدین شاه حسن ، شرف الدین حسین وکمال الدین شاه علی بود و امیر رکن الدین شاه حسن وزیر شاه شجاع بر اثر سعایت دشمنان در سال 730 هجری قمری کشته شد . ثانیاً تاریخ دقیق احداث مسجد ریگ در منابع تاریخی ذکر نشده است وگزارش مرکز اسناد مبنی بر احداث بنای مسجد در سال 730 هجری قمری با تاریخ مرگ میر رکن الدین شاه حسن پسر امیر معین الدین اشرف اشتباه ذکر شده است . مسجد ریگ بر اثر ویرانیهای پی در پی دو بار تجدید بنا گردیده است . در زمان فرزند ابوسعید طبسی درگاه مسجد ریگ تخریب گردید وفردی به نام خواجه توکل قزوینی درگاه وگنبد آن را مرمت وبازساری نمود. در سال 798 هجری وپس از تاریخ مذکور خواجه فخرالدین ابرقویی مسجد ریگ را دوطبقه ساخت وگنبدی مرتفع ودوجماعتخانه بنا کرد ومنبری در مسجد قرار داد. در سال 890هجری حاجی خواجه جان تبریزی وصیت نمود که سه هزار دینار تبریزی در مصارف امور خیریه هزینه نمایند ، از جمله یک هزار دینار از آن صرف ساخت وساز بخشهای پایاب وجماعتخانه مسجد ریگ گردید. مسجد در سال 860 هجری بر اثر وقوع سیل تخریب شد وبه مدت شش ماه ویران ومتروک بود تا اینکه پس از گذشت شش ماه باردیگر آباد گردید ومردم در آنجا نماز گزاردند. در زمان حکمرانی محمد ولی میرزا بر یزد حاجی میزا سید مهدی برادر اعیانی مدرس چندین باب دکان ومغازه واقع در ضلع شمالی مسجد خریداری کرد ودرصدد بود شبستانی دایر نماید وآن را ضمیمه مسجدکند که توفیق نیافت و در سال 1251 هجری شخصی به نام حاجی کاظم مشهور به کلاهدوز با خریداری ضلع جنوبی مسجد، شبستانی در نهایت زیبایی وتکلّف بناکرد . مسجد مذکوردرسده‌ هشتم هجری توسط معین الدین اشرف احداث گردید مسجد ریگ رفیع و دوطرف صحن مستطیل شکل آن دوشبستان است که در طی ادوار مختلف تاریخی دایر گردیده اند . مسجد مذکور از سده هشتم هجری به بعد به‌صورت یکی از مساجد بزرگ در آمده است. پس از گچبری ولایه برداریهایی هایی که انجام گردید، یک محراب کاشی شده در انتهای جنوبی این مسجد مشاهده شد. شبستان دیگری در قسمت شرقی مسجد وجود دارد که شامل نورگیرهای مرمری باستونهای مربع شکل می‌باشدکه سقف جناقی ،برروی آن خودنمایی می‌کند. این مسجد دارای مناره ای است که بدنه آن با کاشیهای زیباپوشیده شده است (در حال حاضر قسمتهایی از کاشیها فروریخته). در بالای محراب این مسجد در شبستانف زمستانی، بادگیری بوده که اکنون خراب شده است. در داخل محراب نیز سنگ مرمری قراردارد که بر روی آن نقوش محرابی وخطوط کوفی وعربی منقوراست. در سمت شرق مسجد پلکانی با رویة گچی ، جهت ورود زنان به تنها غرفه مسجد در طبقه اول تعبیه گردیده که طاقچه ای در داخل آن است . غرفة تحتانی، قوس نیم دایره ای دارد و در داخل آن نیزطاقچه‌ای است . ازارة تابستانخانه تا ارتفاع50 سانتیمتر از سنگ است و در سطح پایین آن قرنیز سیاه رنگی به کار رفته است . در وسط سقف تابستانخانه فضایی شبیه به گلخانه به سبک امروزی با پنجرة فلزی بزرگ ایجاد شده است . بر روی یکی از زیلوهای مسجد ، عبارت : ‹‹ وقف بر مسجد زین آقا واقع در محلّه مخزن من دارالعباده یزد داخل حصار سنه1304 عمل محمد علی حاجی رجب میبدی ›› وبر روی زیلوئی دیگر عبارت : ‹‹ وقف بر مسجد زینل عابدین داخل حصار دروازة مالمیر شهر سنه 1340›› نوشته شده است به نظر می رسد مسجد در عهد ناصرالدین شاه قاجاری بنا شده است . خطوط آیه های عربی به چهار گونه نگاشته شده و در بالای محراب قرنیز گچی موجود است.در بدنه تا کف مسجدنیز کاشیهای فیروزه ای ولاجوردی به صورت نقوش هندسی تعبیه شده است . سقف مسجد نسبتاً بلند ودر دوطرف آن دو شبستان ستون دار قرارگرفته است .نور داخل شبستان تابستانی از پنجره ورودی بزرگ آن تامین می شود .بدنه دیوارهانیز با گچ سفید شده است . یک در ورودی مسجد به بازار متصل می شود .همچنین دوگرمخانه یا شبستان زمستانی در طرفین آن است که محراب مقرنس گچی دارد . در زیر صحن مسجد زیر زمین یا سردابه ای بوده که جهت وضو استفاده می شده است . نور شبستان ضلع چپ با سنگهای مرمر سقف تامین می شود‌وشبستانهای جنبی دارای 32 ستون چهار ضلعی وسقف گنبدی هستند .در روی هر گنبد نیزیک نور گیرف مرمری به کار رفته است. محراب این قسمت از سنگ مرمر ونورگیرها عموماً به صورت هشت ضلعی است.

آدرس :یزد - ضلع جنوبی خیابان قیام ، محله مصلی

---

تنظیم برای تبیان: سمانه دولت آبادی

مسجد هفتاد و دو تن 

 این مسجد تاریخی در بازار بزرگ مشهد قرار گرفته است . قدمت بنا  به قرن9 هجری می رسد.

مسجد هفتادو دو تن واقع در ابتدای بازار بزرگ و مشتمل است بر یک ایوان اصلی ورودی دو مناره در دو گوشه بنا یک فضای چهار تاقی در مرکز با گنبد بلند دو پوشه و سالنها و راهروهایی در اطراف تالار مرکزی، امتیاز بنا بکارگیری کاشی در قالب نقش و کتیبه است. این بنا در سال 855 هجری قمری توسط شمس الدین محمد تبریزی تجدید بنا و مرمت شده است مسجد هفتادو دو تن مسجد شاه سابق ظاهرا در ابتدا مقبره‌ای بوده که امیر ملکشاه، امیر الامرا، و سپهسالار توس در زمان حکومت الغ بیک بین سالهای 807 تا 817 ه. ق برای خود ساخته بود. وی در سال 829 ه. ق در خوارزم در گذشت و بنا بر وصیتش جسد او به مشهد منتقل و در مقبره‌اش دفن شد. با توجه به متون تاریخی و نیز نقشه بنا و سنگ قبرهایی که در زیر گنبد ظاهر گردید می‌توان پذیرفت که آن مقبره در دوره‌های بعدی به مسجد تبدیل شده و شاید نام سابق خود را هم از مکشاه گرفته باشد.

---

منبع:tourism.tejarat

تنظیم برای تبیان: سمانه دولت آبادی

مسجد سنگی فسا

مسجد سنگی داراب یا آتشکده آذرخش، در جنوب کوه پهنا و در 6 کیلومتری شهرستان داراب، در 111 کیلومتری جنوب شرقی فسا واقع شده و به صورت کامل در دل صخره کوه، کنده شده است

محققان بر این عقیده‌اند که بنای اولیه مسجد سنگی معبدی مربوط به دوره ساسانیان بوده و در دوره اتابکان فارس، 652  

هجری قمری، با تعبیه محراب و تغییراتی، به مسجد تبدیل شده است.

بنای مسجد، عبارت از محوطه صلیبی شکلی است که در اطراف آن، دورتادور، رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاقدار قرار گرفته است.

پوشش چهار بازوی محوطه صلیبی شکل، به صورت طاق گهواره‌ای ساخته شده اما پوشش بخش میانی به صورت مربع بریده و فضای روبازی در نظر گرفته‌اند و در زیر آن و وسط تالار، حوض 4 گوش کم عمقی ساخته‌اند.

طولانی‌ترین قسمت بنا، طول شرقی غربی است که از در ورودی شروع می‌شود. ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارد و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی تقریبا 20 متر است.

طول دو سوی دیگر مسجد که یکی در راستای جنوب غربی و دیگری در امتداد شمال شرقی قرار دارد حدود 18 متر است.

به نظر می‌رسد که کار احداث این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده و به صورت یک چاه با پلان مربع به پایین رفته است و سپس از 4 سمت دیواره‌های چاه، ایوان‌های مسجد کنده شده‌اند که از نظر زمانی می‌تواند تاریخ اتمام آن را به یک چهارم کاهش دهد.

این مسجد با پلانی چهار سو (چلیپا)، بنایی اسلامی است، که در کوه پهنا قرار دارد و سیاحان مختلف دیده و تفسیرهای مختلفی درباره آن ارائه داده اند.

در قسمت ورودی، یک هشتی به ابعاد 78/2 و 60/9 متر وجود دارد، که البته با انحرافی که در این قسمت بوده، ابعاد آن اندکی متغیر است. دورتادور مسجد را رواقی به عرض 1 تا 10/1 متر همراه با جرزهایی احاطه کرده است، که در سمت محراب مسدود می شوند.

سقفها و جرزها، به جز در راهروهای گردشی اطراف، همگی قوس بیضی شکل نزدیک به جناغی دارند و در واقع همانند طاق آهنگ هستند. اغلب منابع و متون ایرانی که قدمت آنها از دوران قاجار تجاوز نمی کند، مسجد را یک بنای مربوط به دوره ساسانی می دانند که به مسجد تبدیل شده است.

درگاه بیرونی مسجد سنگی، دارای 70/4 متر ارتفاع و 15/2 متر عرض است. نمای بیرونی مسجد سنگی، سردرهای مساجد اسلامی را تداعی می کند، که به صورت ستونها و در دو طرف ورودی تراشیده شده و متصل به دیوار مسطح بیرونی است.

مسجد دارای قوس جناغی اسلامی است، که با قوسهای متداول دوره ساسانی و طاق‌های آهنگ داخل مسجد سنگی تفاوت آشکاری دارد.

نمای بیرونی و ظاهری مسجد سنگی، بیشتر اسلامی نشان می دهند تا ساسانی. اما، از وجود عناصر ساسانی نیز در اینجا نباید غافل بود. داشتن محراب مقرنسکاری با خطوط کوفی، بویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه های کوفی، دلایل اسلامی بودن بناست.

کنار مسجد سنگی، یک اتاق با سقف طاقی شکل وجود دارد، که با 3 پلکان وارد کف آن می‌شود. این اتاق 8 متر طول، 15/3 متر عرض و 95/1 متر ارتفاع دارد.

این مسجد در دو قسمت کتیبه دارد، یکی کتیبه محراب و دیگری کتیبه‌ای است که در قسمت بالای ورودی داخلی جلوخان و ابتدای ایوان شرقی در بالای درگاه و جرزهای طرفین آن قرار دارند.

متن یکی از این کتیبه‌ها فرسوده و به مرور زمان دچار صدمه بسیاری شده و دیگری دارای متن کوتاهی است. کتیبه بالا ناخوانا است و کتیبه پایین تاریخ سال 652 را نشان می‌دهد.

مسجد سنگی داراب با شماره 229 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت تاریخی رسیده است.

---

منبع: hamshahrionlin

مسجد ذوالفقار

مسجد ذوالفقار در بازار و در محله نیم آورد اصفهان قرار دارد

این مسجد در محله نیماورد قرار دارد که در زمان صفویه یکی از محلات آباد و پرجمعیت اصفهان بوده است.

مسجد ذوالفقار در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی دومین حکمران این سلسله ساخته شده است.

کتیبه‌ای که به خط ثلث با کاشی سفید معرّق بر زمینه لاجوردی بر سر در مسجد نوشته شده به نام شاه طهماسب و ذوالفقار که اسم مسجد است اشاره کرده و تاریخ آن نیز سال 950 هجری قمری است.

خطاط این کتیبه محمد سیاوش است. در این کتیبه نام شیخ محمد صفی که بانی مسجد بوده است نیز آمده است.

بر در قدیمی مسجد ذوالفقار به خط ثلث برجسته اشعاری در مدح و ستایش حضرت رسول (ص) و حضرت علی ابن ابیطالب (ع) منقور است.

بربالای کتیبه سردر مسجد لوح سنگی سیاه رنگی نصب شده که با خط ثلث برجسته عباراتی روی آن نوشته شده است.

لوح بزرگتری نیز به رنگ سیاه در ایوان جنوبی نصب شده است. تاریخ این لوح سال 1037 قمری آخرین سال سلطنت شاه عباس اول است و مفاد آن بخشودگی مالیات برخی اصناف می‌باشد.

نقش کتیبه‌ها به غیر از مفهوم مذهبی آن، زیبایی خاصی به این اثر بخشیده است. در مسجد جامع اصفهان نیز از این گونه کتیبه‌ها که از بخشودگی مالیاتی حکایت می‌کند، دیده می‌شود.

شاید پادشاهان صفوی بدین گونه می‌خواستند حمایت اصناف را به سوی خود جلب کنند تا بدین وسیله بر مدت فرمانروایی‌شان بیفزایند.

مسجد و مدرسه و حمام ذوالفقار هنگامی در اصفهان ساخته شد که هنوز این شهر پایتخت نشده بود.

این نکته بیانگر این مطلب است که شهر اصفهان حتی در زمانی که مرکز حکومت نیز نبود مهم و آباد بود و حکّام و امراء و بزرگان کشور به آن توجه مخصوص داشتند.