مطلب زیر را از کتاب نوشته بر دریا از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی نوشته دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی صفحه ۵۵۰ نقل می‌کنم که برای خودم بسیار جالب بود:

جاجرم: نام دیگر آن ارغیان بوده است، شهری میان نیشابور و گرگان. هفتاد قریه درین ناحیه وجود داشته است (معجم البلدان ۹۲/۲، اللباب ۲۴۸/۱)

البته به نظر می‌رسد این انتساب صحیح نباشد. آقای احمد نیک گفتار در مرجع زیر تحقیق مفصلی انجام داده‌اند که ارغیان را به منطقه بام و صفی آباد اسفراین نسبت می‌دهند:

اَرْغیان نام ناحیه‌ای در خراسان در شمال غربی نیشابور بود و از شمال به اسفراین و خبوشان و از جنوب به سبزوار کنونی محدود می‌شد. در تقسیمات جدید کشوری، نامی از ارغیان دیده نمی‌شود، اما ناحیهٔ ارغیان قدیم، اینک تقریباً با بخش بام و صفی‌آباد و ده جهان از دهستان بام از بخشهای شهرستان اسفراین منطبق است

نظریات در مورد موقعیت ارغیان

کلنل ادوارد ییت در سال 1897 که خود به منطقه اسفراین سفر کرده و عیناً منطقه را مشاهده کرده در سفرنامه خود خراسان و سیستان راجع به ارغیان می‌نویسد: تمام ناحیة بام و صفی‌آباد در اشغال ترکهای بغایری بود که شمار آنها به 1300 خانوار می رسید. اینان دو تیره بودند، تیره ای که جزء بام محسوب می شدند 800 خانوار و تیره ای که بخش صفی‌آباد بودند که شمار آنها 500 خانوار بود.. ...طبق نظر صنیع الدوله بغایریها تیره ای از ترکان گرایلی هستند که توسط هلاکوخان از قراقوم به خراسان آورده شدند. تمام آنچه را که ما توانستیم در مورد کلمه ارغیان دریابیم این بود که، این نام به شهری در پای کوههای واقع در سه چهار مایلی بام اطلاق می شده است . گای لسترنج در کتاب سرزمین های خلافت شرقی درمورد راونیر و بان که از قریه های ارغیان می باشد، به نقل از یاقوت چنین نوشته است :«. ...یاقوت از شهرهای سگانه سملقان یا سمنگان که به قول او در خاور جاجرم است اسم می برد و آنها عبارتند از راونیر (روانسر) و بان که هردو در روستای ارغیان واقع اند و اما موضع آنها را ذکر نمی کند. وی همچنین از سبنج یا اسبنج که هنوز در جنوب باختری جاجرم سرراه بسطام باقی است نیز اسم برده است» ^[۲]اسپونر((spooner هم مقاله ای در مجله ایران تحت عنوان: (ARGHIYAN The area of Jajarm in western Khurasan)نوشته که به گفته خودش به دلیل اینکه ارغیان درمنابع نویسندگان قبل ازمغول یادشده ولی بعداز زمان رشیدالدین وزیرغازان خان نامی ازارغیان دیده نمی شودوهمچنین نویسنده نام دیگری پیدانکرده که به منطقه جاجرم اطلاق شودازاین نام برای مقاله استفاده کرده است . با توجه به نظریات ذکر شده در محدوده ارغیان آقای احمد نیک گفتار یکی دیگر از محققین و پژوهشگرانی است که در مورد جایگاه ارغیان سخن به میان آورده ایشان برای مشخص کردن جایگاه ارغیان ابتدا به مطالعه متون قدیمی پرداخته وسپس با یک دید کلی از جایگاه ارغیان و روستاهای آن به یک بررسی میدانی در محدوده ذکر شده در منابع به جستجوی جایگاه ارغیان پرداخته که حاصل این پژوهش نگارش کتاب جغرافیایی تاریخی ارغیانو مقاله تاملی بر موقعیت ولایت ارغیان می باشد

یلخانان مغول: (قرون هفتم و هشتم ه. ق) از آنجا که ولایت ارغیان همزمان با حملات ویرانگر مغول یکی ازتوابع نیشابور محسوب می شده، می توان چنین پنداشت که ارغیان هم، از آماج تاخت و تازهای مغولان بی نصیب نبوده، چرا که نیشابور از جمله شهرهایی بوده که تخریبات بسیاری را متحمل شده است.هرچند ما گزارش مستقلی از حضور مغولان در ارغیان نداریم، اما ارغیان در این دوره به مانند دیگر ولایات خراسان بزرگ از اعتبار می افتد و تا زمانی که ثبات نسبی در منطقه برقرار می شود، گزارشات مورخان بیشتر حول حملات مغول و مسایل مربوط به آن است و این طبیعی است که دیگر جایی برای مناطق ویران شده ای چون ارغیان نمی ماند. تقریبا در اواخر حکومت ایلخانی است که فخر بناکتی (730 هـ) از مورخان بنام دوره ی غازان،اولجایتو و ابوسعید در اثر ارزشمند خود " تاریخ بناکتی" گزارشی از ارغیان دارد، که گویا این بخش از گزارش های وی اقتباس شده از "جامع التواریخ" خواجه رشید الدین فضل الله است. درسال 630 هجری حکمرانی خراسان به جنتیمور از سوی اوکتای قان داده می شود و ملک اسفراین، جوین، بیهق، جاجرم، خورند، و ارغیان هریک به پایزده یرلیغ به ملک بهاالدین واگذار می شود

یاقوت حموی که مقارن با حملات مغول میزیست و کتاب معجم البلدان را چندسال قبل از حمله ی مغولان تدوین کرده است، درباره ارغیان می نویسد:(أرغیان) : کوره ای ازنواحی نیشابور و مشتمل بر هفتاد یک قریه که قصبه آن راونیر است.» ^[۱۲]مطالبی را که یاقوت درباره ارغیان ذکرکرده لطفی الدین عبدالمومن بن عبدالحق البغدادی درکتاب مرصدالاطلاع بدون هیچگونه تغییر آورده است ^[۱۳]حال باتوجه به گزارش های که به صورت پراکنده ازلابلای منابع مختلف جمع آوری گشت، می توان چنین استنباط کرد که ارغیان تاحمله مغول یکی از ولایت های معروف که تابع نیشابوربوده وازلحاظ موقعیت درجنوب قوچان قرارداشته وحدود 71 قریه را شامل می شده است. ازاین تعداد روستای ذکر شده مهمترین روستاهای آن که به دلیل داشتن مشاهیرورجال شهرت عام داشته اند؛ بان ، اسفنج ، راونیر می باشد . وقصبه ارغیان طبق گفته مورخین راونیر(راونیج ، راونیز) نام داشته است واین ولایت کاملا از جاجرم و اسفراین جدابوده است