تعداد دفعات تخریب و یا باز سازی مرقد مرثد امام حسین در طول تاریخ – حاج قاسم  تنها خبرنگار مستقل جاجرمی

مرقد مطهر امام حسین در طول تاریخ به طور گسترده تخریب و تعمیر شده که به صورت کوتاه گزارش می‌شود :
1ـ زمان حاکمیت عبدالله سفاح
از تشویق امام صادق به زیارت امام حسین و کیفیت زیارت آن حضرت استفاده می‌شود که قبر امام در آن زمان دارای بنا و ساختمان بود .‌ از جمله این روایت:
امام صادق(ع) به صفوان فرمود: هر گاه قصد زیارت قبر امام حسین(ع) کردی، بیرون حرم بایست و به طرف قبر بنگر، آن گاه وارد روضه شو و در برابر آن، مقابل سر حضرت(ع) بایست، و هنگام بیرون رفتن از دری که پایین پای علی بن حسین قرار دارد، بیرون شو. سپس به مرقد شهیدان رو آور، آن گاه به مرقد عباس(ع) برو، در باب السقیفه توقف کن و بر او سلام کن.(1)
به کارگیری واژه‌هایی، همانند «بیرون حرم بایست»، «آن گاه وارد روضه شو»، «از دری که پایین پای علی بن الحسین(ع) قرار دارد، بیرون شو» گویای وجود بنایی بر قبر امام حسین(ع) در دوران نخست است. این بنا در دوران امویان توسط دوستداران اهل بیت (ع) تأسیس شده بود، یا در سال‌های آغازین حکومت عباسیان بنیان گردیده بود.
در حاکمیت عبدالله سفاح، نخستین خلیفة عباسی، زیارت مرقد و بارگاه حضرت، از سوی دوستداران اهل بیت(ع) رونق گرفت چرا که مردم با علویان ـ از آن جهت که آنان را مصداق اهل بیت(ع) و آل پیامبر(ص) می‌دانستند ـ پیوند عاطفی داشتند و عباسیان نیز از این گزینه به عنوان برترین ابزار در تضعیف امویان سود می‌جستند.(2)
2ـ تخریب در عصر هارون
موقعیت مناسبی که مرقد امام در روزگار نخست حکومت عباسیان به دست آورده بود، پس از تثبیت حاکمیت آنان تغییر کرد و شیوه آنان در برخورد با علویان دگرگون گشت. بنا به برخی از گزارش های تاریخی هارون در دوران حکومتش (170 ـ 193ق) گاهی خادمان حرم امام حسین(ع) را فرا می خواند واز آنان بازجویی می کرد(3) و زائران مرقد امام حسین(ع)، به دستور وی در تنگنا قرار می گرفتند! به دستور او درخت سدری که بر مرقد سایه افکنده بود، از ریشه کنده شد،(4) بنای قبر تخریب گردید و زمین آن شخم زده شد.(5)
اکنون یکی از در‌های صحن مطهر «باب السدره» نام دارد، شاید سبب نام‌گذاری آن باشد که این در، در جهتی قرار دارد که درخت سدر یاد شده در آن سمت قرار داشت.
3ـ بازسازی مرقد در روزگار مأمون
با روی کار آمدن مأمون سیاست تغییر کرد و در دوره حاکمیتش (198 ـ 218) به جهت ابراز علاقه
ظاهری وی به علویان ، دوستداران اهل بیت(ع) بر مرقد امام بنایی را احداث کردند.(6)
4ـ تخریب مرقد در دوران متوکل
متوکل -که از سال 236 ـ 247ق. حکومت را در دست گرفت - به دلیل کینه‌ای که با حضرت امیر(ع) و خاندانش داشت، مرقد مطهر امام حسین (ع) را مورد تجاوز و خشم مکرر خویش قرار داد. وی گروهی از مأموران خود را گرداگرد مرقد و راه‌های منتهی به آن گماشت و زائران را از زیارت قبر مطهر بازداشت و آنان را مورد پیگرد قرار داد و اعلام کرد: هر که را پس از سه روز در کربلا بیابیم به مسلخ خواهیم برد.(8)
آن‌گاه به دستور وی قبر و خانه‌های اطراف آن را ویران کردند و زمین آن را شخم زدند و آب بر آن جاری کردند که آب در اطراف مرقد شریف به گردش درآمد و قبر را فرانگرفت.(9)
در این که مأمور تخریب چه کسی بود، برخی برآنند که ابراهیم دیزج، یهودی تازه مسلمان بود که به سال 236ق گروهی از یهودیان را به خدمت گماشت و خود پیشاپیش آنان به تخریب قبر شریف اقدام کرد.(10) چرا که مسلمانان به دلیل احترام به حسین(ع)، جرأت چنین اقدامی را نداشتند.(11)
علاقه‌مندان به امام حسین، بدان جهت که همواره در پی احیای نام و یاد او بودند، در کمترین فرصتی که به دست می‌آوردند و احساس امنیّت می‌کردند، آن مکان را نشان می‌نمودند.
هشام کلبی می‌گوید: پس از چهل روز از اقدام متوکل و خروج نیروهایش از کربلا، مردی از گروه بنی اسد که در آن اطراف می‌زیست در حالی مرقد حسین(ع) را نشان کرد که خاک را می‌بویید و می‌گریید و می‌گفت: هرچند دشمنان حسین برآنند که قبرش را پنهان کنند، لیکن بوی خوش قبر، خود نشان آن است.(12)
متوکل در سال 237ق. شنید که بصریان و کوفیان، قبر امام حسین(ع) را تجدید بنا کرده و زیارت آن را رونق بخشیده‌اند.‌از همین رو، برای تخریب مجدّد قبر مأمورانی بدان‌جا گسیل داشت که با شورش و واکنش مردم آن دیار رو به رو گشت. مأموران واکنش مردم آن سامان را به وی گزارش کردند. متوکل پس از واکنش مردم، تغییر روش داد و به فرماندهی نیروهایش نوشت که از تعرض به قبر امام حسین(ع) دست بردارد و به سوی کوفه برود.
ده سال از این رخداد گذشت و به سال 247ق متوکل گزارشی دریافت که مردم کوفه و ساکنان اطراف آن برای زیارت قبر امام حسین رهسپار کربلا می شوند و گروه فراوانی در آن جا گرد آمده اند و قبر توسعه یافته و بازار بزرگی در کربلا تأسیس گردیده است. متوکل دوباره نیروی عظیمی برای تخریب آن جا فرستاد و این بار برای اقدام خود پیشاپیش فضاسازی کرد و بخش‌نامه نمود که خلیفه از زائران مرقد حسین(ع) خشمگین است. سپاه متوکل مرقد مطهر را تخریب کردند و آن جا را شخم زدند و مردم را از زیارت آن مکان مقدّس باز داشتند و زائران را تحت پیگرد قرار داده و به تعقیب گسترده خاندان ابوطالب و شیعیان پرداختند.
لیکن چندی نگذشت که به دست پسرش منتصر به قتل رسید.(13)
5ـ بازسازی در عصر منتصر
چون منتصر عباسی به خلافت رسید. در حاکمیت شش ماهة خود(247 ـ 248ق) به علویان، ابراز دوستی می‌کرد. او در دوران زمام‌داری‌اش قبر امام را بازسازی کرد و عمارتی بر آن نهاد. از آن پس قبر سیدالشهدا(ع) رو به آبادانی نهاد و سادات بدان سو کوچ کرده و در جوارش اقامت گزیدند.
6ـ مرقد در عصر علویان طبرستان
عمارتی که منتصر بر مرقد امام بنا کرده بود، در گستره سالیان دراز رو به ویرانی نهاد و سقف آن به سال 273ق. فروریخت.(14) در همان روزگار «حسن بن زید علوی» حاکم طبرستان و دیلم (250 ـ 271 ق.) به زیارت مرقد مطهر حسینی رفت و طرح گسترده‌ای را برای مرقد حسینی تهیه دید و بنای مسجدی را کنار حرم آغاز کرد. لیکن دوران عمرش به سرآمد و به سال 271ق درگذشت. پس از او برادرش محمد بن زید علوی حاکم طبرستان (271 ـ 283ق.) آن طرح را ادامه داد(15) و یکی دیگر از زمام‌داران علوی، گنبدی روی قبر بنیان نهاد که بنای آن دارای دو در بود.(16)
7ـ بازسازی در دوران عضدالدوله
دوران آل‌بویه (322 ـ‌448ق) به دلیل قدرت فراگیر و گرایش شیعی آنان، دوران حرمت‌گذاری به اماکن مقدسه بود.
فناخسرو عضدالدوله دیلمی (356 ـ 372ق) که روزگارش، به دلیل توسعة آبادانی‌ها، نظم و امنیت،‌دورة زرین سدة چهارم قمری به شمار می‌رود،(17) میان سال‌های 368 و 371 مرقد مطهر را بازسازی کرد.(18) و چون بنای موجود، گنجایش جمعیت آن زمان را نداشت رواق‌های چندی در اطراف آن افزود. ضریحی از عاج روی قبر نصب و آن را با ابریشم تزیین کرد،‌ ساختمان‌های اطراف ضریح را بنا نهاد، گنبد را تعمیر کرد و دور شهر دیوار بلندی کشید وموقوفاتی نیز برای آن مشخص کرد.(19)
8ـ مرقد و توسعه توسط ابن شاهین
عمران بن شاهین که یکی از امرای بطایح(20) بود (359 ـ 399ق) کار عضدالدوله دیلمی را در همان روزگار ادامه داد؛ مسجد و رواق پشت قبر مطهر ـ که به نام وی معروف است ـ را به بارگاه حسین ملحق کرد. او نخستین کسی است که حرم را به رواق معروف به نام خود(رواق عمران بن شاهین) ارتباط داد. رواق عمران بن شاهین در سمت غربی حرم قرار دارد که امروزه بدان دلیل که قبر ابراهیم مجاب در آن قرار دارد، به رواق سید ابراهیم مجاب معروف است.(21)
9ـ بازسازی حسن بن فضل وزیر آل بویه
در سال 407ق. حرم در پی غفلت خادمان و سقوط دو شمع بزرگ، آتش گرفت که حسن بن فضل رامهرمزی وزیر دولت آل‌بویه، حرم مطهر را بازسازی کرد.(22)
گفته می‌شود این بازسازی چنان ماندگار بود که ابن بطوطه به سال 727ق در سفرش به کربلا آن را دیده است.(23)
10ـ مرقد در حاکمیت سلجوقیان
در نیمة دوم قرن پنجم که سلجوقیان حاکمیت پیدا کردند، با مرقد مطهر و زیارت آن، برخورد شایسته‌ای داشتند. به سال 479ق ملکشاه سلجوقی (467 ـ 485ق) همراه وزیرش خواجه نظام الملک (408 ـ 485) به زیارت کربلا رفتند. وی به پاسداشت این نعمت بزرگ،‌بیش از سیصد دینار به ساکنان حائر حسینی هدیه داد و دیوار حرم و صحن مطهر را نیز بازسازی کرد.(24)
وقتی به سال 549ق. عیسى بن ظافر فاطمی به حکومت رسید، در دوران او توجه زائران به زیارت بارگاه افزایش یافت و مرقد حسینی نیز مرمت گردید.(25)
11ـ بازسازی مرقد در دوره ایلخانی
در دوران حکومت ایلخانی ـ که در عهد شیخ حسن جلایری (737 ـ 757ق) در عراق تأسیس گردید ـ ایلخانی جلایری، بارگاه امام حسین(ع) را به سال 767ق تجدید بنا کرد. آغازگر این بازسازی، سلطان اویس ایلخانی (757 ـ 776ق) بود و تکمیل آن را پسرش سلطان حسین (776 ـ 784ق) بر عهده داشت که به سال 786 پایان یافت. سلطان حسین، ایوان معروف به ایوان طلا را نیز بنیان نهاد.(26)
12ـ بازسازی و تخریب در قرن‌های اخیر
در سال 930، شاه اسماعیل صندوق بسیار با ارزشی روی مرقد مطهّر قرار داد و در سال 1048 سلطان مراد عثمانی،‌مرقد شریف را مرمت و بازسازی کرد و در سال 1135 همسر نادرشاه مبلغ زیادی برای نوسازی مرقد هزینه کرد و در سال 1232 فتحعلی‌شاه قاجار، قبه شریف را طلاکاری نمود.(27)
در سال 1216، سعد بن عبدالعزیز وهابی به کربلا حمله کرد و در روز 18 ذیحجه که بیشتر مردم کربلا به نجف رفته بودند وارد شهر شد و عده زیادی از مردم (حدود پنج هزار نفر) را کشت و شهر و حرم مطهر امام حسین را مورد حمله و غارت قرار داد. وی به مرقد مطهر صدمات زیادی وارد کرد و ذخائر موجود در آن جا را به غارت برد.(28) که بعدها توسط شیعیان و علاقه مندان به اهل بیت (ع) باز سازی شد و توسعه یافت .

بیشتر درباره محرم و قیام عاشوا بدانید-حاج قاسم  خبر نگار مستقل جاجرمی

این روز، پرآوازه ترین روزهای سال و خاطره آمیزترین تاریخ بشری است. در این روز بزرگ، پای مردی، فداکاری و سربلندی گروه اندکی از انسان های به خدا پیوسته در برابر ده ها هزار مردان جنگی و جنایت پیشه به نمایش درامد. این روز، روز فداکاری امام حسین(ع) و یاران باوفای وی می باشد و تا ابد به آنان تعلق خواهد داشت. در این روز، حوادث و رویدادهای مهمی در سرزمین کربلا به وقوع پیوست که برای همیشه در تاریخ انسان ها ثبت و درج خواهد ماند.

در این جا به طور گذرا به اهم رویدادهای روز عاشورا می پردازیم.

1-      تنظیم سپاه : امام حسین(ع) پس از نماز صبح، سپاه خویش را که متشکل از 32 تن سواره و 40 تن پیاده بودند، به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول را در بخش میمنه، دسته دوم را در بخش میسره و دسته ای را میان آن دو قرار داد. فرماندهی بخش میمنه را به «زهیر بن قین» و فرماندهی بخش میسره را به «حبیب بن مطاره» واگذار کرد و خود در وسط دو سپاه مستقر شد و بیرق سپاه را به برادرش عباس بن علی(ع) معروف به قمر بنی هاشم سپرد و خیمه ها را در پشت سر قرار داد. عمر بن سعد نیز سپاهیان جنایت پیشه خود را به چند گروه تقسیم کرد. وی فرماندهی بخش میمنه را به عمرو بن حجاج، فرماندهی بخش میسره را به شمر بن ذی الجوشن، فرماندهی سواره نظام را به عروه بن قیس و فرماندهی پیاده نظام را به شبث بن ربعی واگذار کرد. وی، بیرق ننگین سپاه خود را به غلامش «درید» سپرد. دو سپاه در برابر یک دیگر صف آرایی کرده و برای آغاز نبرد سرنوشت ساز، لحظه شماری می کردند.

2-      اندرزهای پیش از نبرد :امام حسین(ع) برای پیشگیری از نبرد و خون ریزی نیروهای دو طرف، تلاش زیادی به عمل آورد و از هر راه ممکن می خواست از کشتار مسلمانان جلوگیری نماید و خون کسی بر زمین نریزد. ولی دشمن که مغرور از کثرت سپاه خود و قلت یاران امام(ع) بود، به هیچ صراطی مستقیم نبود و به هیچ پیشنهادی پاسخ مثبت و کار ساز نمی داد و خواهان تعیین تکلیف از راه نبرد و خون ریزی بود. امام حسین(ع) در روز عاشورا، برخی از یاران خود را به نزد سپاه دشمن فرستاد تا با آنان گفت و گو کرده و با بیان حقایق و واقعیت ها، آنان را از شرارت و جنایت منصرف کنند. آن حضرت، خود نیز بارها برای اندرز سپاه کفر پیشه دشمن، پا پیش نهاد و با بیان خطبه هایی روشن گر، آنان را به حفظ آرامش و عدم خون ریزی دعون کرد و از جنگ و مبارزه بازداشت.ولی جز تعدادی اندک که از خواب غفلت بیدار شده و حقیقت را دریافتند و به سپاه آن حضرت پیوستند، بقیه آنان در ضلالت و گمراهی خویش باقی مانده و بر آغاز جنگ اصرار می کردند.

3-      پشیمانی حربن یزید :حر بن یزید تمیمی که از فرماندهان جنگاور و دلیر عمر بن سعد بود و همو بود که در مرحله نخست، راه را بر امام حسین(ع) بست و او را به اجبار واکراه به کربلا رهسپار گردانید؛ وقتی بزرگواری امام حسین(ع) و حقیقت خواهی وی را ملاحظه کرد و از سوی دیگر شاهد نیت های پلید عمر بن سعد و لشکریان عبیدالله بن زیاد و جنایت ها و ستم کاری های آنان بود، از خواب غفلت و دنیا طلبی بیدار شد و در خود اساس نگرانی و ندامت نمود و در وی دگرگونی شگفتی به وجود آمد. به طوری که یکباره سپاه کفر پیشه عمر بن سعد را ترک و به سوی خیمه گاه امام حسین(ع) رهسپار شد. حر به نزد امام حسین(ع) رفت و از آن حضرت درخواست عفو و بخشش نمود و از کردار و رفتارهای پیشین خود اظهار پشیمانی کرد. امام حسین(ع) با مهربانی تمام حر بن یزید را پذیرفت و از وی استقبال کرد و با رفتار خود موجب تقویت ایمان حر گردید.

حر برای روشن گری سپاه به سوی آنان برگشت و با معرفی خود و چگونگی هدایت یافتنش، آنان را به راه خیر و سعادت و پیوستن به سپاه حقیقت جوی امام حسین(ع) دعوت کرد.دشمنان که از ملحق شدن حر به امام حسین(ع) بسیار نگران و ملتهب شده بودند، وی را سنگباران و تیرباران کرده و از نزدیک شدنش به نیروهای خودی، بازداشتند. حر به ناچار به سوی خیمه گاه امام حسین(ع) برگشت. پیوستن حر به سپاه امام حسین(ع) و سخنرانی وی برای سپاه عمر بن سعد در دفاع از امام حسین(ع)، برای عمر بن سعد و دیگر جنگ افروزان دشمن بسیار گران و نگران کننده بود و تأثیر زیادی در نیروهای دشمن به وجود آورد.

4- هجوم سراسری :سپاه دشمن که از پیوستن حر و چند نفر دیگر به سپاه امام حسین(ع) احساس خطر و ریزش نیرو کرده و ادامه این وضعیت را به زیان خود می دید، فرمان حمله را صادر کرد. عمر بن سعد با رها کردن تیری به سوی سپاهیان امام حسین(ع)، جنگ را به طور رسمی آغاز و سپاهیان نگون بخت خود را به نبرد و تهاجم ترغیب و تشویق کرد.

در اندک مدتی دو سپاه به یکدیگر نزدیک شده و با ابزارهای جنگی آن روز به نبرد پرداختند. در این نبرد، شگفتی تاریخ به وقوع پیوشت و معادلات نظامی درهم ریخت، و آن، دفاع یک سپاه کمتر از صد نفر که برخی از آنان را نوجوانان و یا کهن سالان و ساخوردگان تشکیل می دادند، در برابر یک سپاه چند ده هزار نفری بود. این سپاه اندک، با دلاوری و دلیری تمام از حیثیت و موجودیت خویش و اعتقادات و اصول مذهبی و سیاسی خود دفاع و پاسداری نموده و مغلوب دشمن نشدند.

هر یک از یاران امام حسین(ع) با ده ها تن از نیروهای دشمن به نبرد نابرابر و تن به تن پرداخت ولی هیچ گونه سستی و تردیدی در وی ملاحظه نمی شد و این روحیه بالای رزمی و اعتقادی برای دشمن، سنگین و کمرشکن بود. یاران امام حسین(ع) با سرافرازی، به شرف شهادت نایل شده و یا با ادامه دلاوری، دشمن را مستأصل و زمین گیر نمودند.

تصور دشمن در آغاز بر این بود که سپاه کم عده امام حسین(ع) در لحظات نخستین هجوم سراسری، نابود شده و از هستی ساقط می شوند و غائله کربلا به راحتی پایان می پذیرد، ولی پس از درگیر شدن با آنان، تازه فهمیدند که با کوهی استوار از ایمان و عقیده روبرو شدند و از میان بردن آنان، کار آسانی نیست.یاران امام حسین(ع) از بامداد تا عصر عاشورا نبرد را ادامه داده و تا آخرین قطره های خون خود از قیام امام حسین(ع) پاسداری کردند. محدث قمی از محمد بن ابی طالب موسوی روایت کرده است که در این نبرد، پنجاه تن از یاران امام حسین(ع) به شهادت رسیدند.

5-      نبرد انفرادی : دشمن که از نبرد سراسری و تهاجمی، نتیجه ای نگرفته بود، به تدریج به سوی نبرد انفرادی روی آورد. زیرا اگر چه سپاه عمر بن سعد جملگی برای نبرد با امام حسین(ع) آمده بودند، ولی در میان آنان مردان زیادی بودن که جنگ با فرزند زاده رسول خدا(ص) را روا نداشته وبه اکراه و اجبار در سپاه عمر بن سعد قرار گرفته بودند. بدین جهت در کار نبرد عمومی و هجوم سراسری تعلل می ورزیدند و عمر بن سعد را در رسیدن به مقاصد پلیدش ناکام گذاشته بودند.

گفتنی است که روی کرد به نبرد انفرادی، برای سپاه کم تعداد امام حسین(ع) نیز خوش آیند و پسندیده تر بود. زیرا در این صورت هر یک از یاران امام(ع) می توانست با چندین نفر از سپاه بی انگیزه دشمن نبرد کند و دشمن را در موضع انفعالی قرار دهد. همین أمر باعث طولانی تر شدن مبارزات گردید.یاران امام حسین(ع) یکی پس از دیگری با انیگزه ایمان و اعتقاد، از آن حضرت اجازه رزم گرفته و وارد صحنه نبرد می شدند و سرانجام شرافتمندانه جام شهادت را سر می کشیدند. تعدادی از یاران امام(ع) تا پیش از ظهر عاشورا به همین نحو به شهادت رسیدند.

6- نماز ظهر عاشورا :به هنگام ظهر، یکی از یاران امام(ع) به نام ابوثمامه صیداوی، آن حضرت را متوجه وقت نماز ظهر کرد. امام حسین(ع) که به نماز اهمیت ویژه ای می داد، دستور داد که جنگ را متوقف کرده و همگی به نماز پردازند.

پیشنهاد امام حسین(ع) مورد موافقت دشمن قرار نگرفت و آنان هم چنان بر نبرد خود ادامه می دادند. امام حسین(ع) به ناچار، یکطرفه جنگ را متوقف کرد و با یاران اندک خود نماز ظهر را به صورت نماز خوف (نماز ویژه زمان جنگ) به جای آورد. یاران آن حضرت دو دسته شده، دسته ای به نماز امام(ع) اقتدا کرده و دسته ای دیگر دفاع می نمودند. اما دشمنان هیچ گونه ترحمی به امام(ع) و نمازگزاران نکرده و با رها کردن تیر، آنان را هدف قرار می دادند.برخی از مدافعان امام حسین(ع)، دشمن را از اطراف نمازگزاران پراکنده کرده و برخی دیگر خود ر سپر تیرها قرار داده و مانع رسیدن آنها به وجود مبارک امام حسین(ع) می شدند. سعید بن عبدالله حنفی، از جمله آنان بود که خود را سپر امام (ع) قرار داد. وی هر تیری که به جانب امام حسین(ع) می آمد، خود را سپر آن می کرد و آن قدر در این راه ایستادگی کرد تا نماز امام(ع) پیایان رسید. در آن هنگام به زمین افتاد و به شرف شهادت نایل آمد. علاوه بر زخم شمشیر و نیزه، از بدن این شهید دلاور، تعداد سیزده چوبه تیر یافتند.

7- شهادت سایر یارن :پس از نماز، یاران امام حسین(ع) روحیه رزمی تازه ای یافته و به سوی دشمن هجوم آوردند. تمام یاران امام(ع)، از جمله جوانان برومند بنی هاشم و فرزندان، برادران، برادرزادگان، خواهرزادگان و عموزادگان آن حضرت به جهاد و دفاع پرداخته و به شهادت رسیدند.نبرد دلاور مردانی چون زهیر بن قین، نافع بن هلال، مسلم بن عوسجه، حبیب بن مظاهر، حر بن یزید و بریر بن خضیر از میان یاران امام حسین(ع) و شیر مردانی چون علی اکبر(ع)، عباس بن علی(ع)، قاسم بن حسن(ع) و عبدالله بن مسلم(ع) از جوانان بنی هاشم به یاد ماندنی و فراموش نشدنی است.

نبرد هر یک از آنان، لرزه ای در ارکان سپاه کفر به وجود آورد و شهادت آنان تأثیر شکننده ای در وجود مبارک امام حسین(ع) پدید آورد. به طوری ک آن حضرت هنگامی که تنها شد و یک تنه با دشمن نبرد می کرد، به یاد یاران شهید خود می افتاد و گاهی به سوی آنان نظری می فکند و آنان را به یاری می طلبید و می فرمود: ای عباس، ای علی اکبر، ای قاسم، ای زهیر، ای حر کجایید؟

8- مبارزه و شهادت امام حسین(ع):امام حسین(ع) پس از آن که همه یاران خود را از دست داد، بانوان عصمت پناه را در خیمه ای گرد آورد و آنان را تسلی و دلداری داد و به صبر و شکیبایی سفارش نمود و با قلبی شکسته از آنان خدا حافظی کرد. آن حضرت، فرزندش امام زین العابدین(ع) را که در بیماری سختی به سر می برد، جانشین خویش قرار داد و با او نیز وداع کرد و آماده نبرد با دشمن گردید. امام حسین(ع) به تنهایی، ساعاتی چند با دشمن مبارزه کرد و به هر طرف حمله می کرد گروهی را به هلاکت می رسانید.

هر گاه برای آن حضرت فرصتی به دست می آمد، به خیمه ها بر می گشت و با حضور خود، کودکان و زنان بی پناه را تسلی می داد و بار دیگر با آنان خداحافظی می کرد. شاید مقصود آن حضرت از تردد میان خیمه و میدان نبرد، برای آمادگی بیشتر بازماندگانش برای پذیرش شهادت آن حضرت بود. در یکی از خداحافظی ها، فرزند شیرخوار خود را جهت سیراب کردنش به سوی دشمن آورد و از آن ها تقاضای آب برای فرزند شیر خوار خود کرد، ولی سپاه سنگ دل عمر بن سعد به فرند شش ماهه او رحم نکرد و با هدف تیر قرار دادنش، وی را در آغوش پدر غرقه به خون کرد.امام حسین(ع) بدن غرقه به خون علی اصغر(ع) را به خیمه برگرداند و بار دیگر به مبارزه پرداخت. آن حضرت، زخم های فراوانی را در میدان مبارزه متحمل شد، تا آن که بر اثر کثرت جراحت به زمین افتاد . در آن حال نیز دشمنان رهایش نکرده و با ابزارهای گوناگون، از جمله تیر، نیزه، شمشیر و سنگ بر بدنش ضرباتی وارد آوردند.

سرانجام، آن حضرت، تاب و توان از کف داد و بر خاک گرم کربلا بر زمین افتاد و آماده مهمانی خدا گردید.شمربن ذی الجوشن، با قساوت تمام به سوی بدن خونین آن حضرت رفت، در حالی که رمقی در بدن شریفش بود، سر مبارکش را از قفا جدا کرد و سر بریده را به خولی اصبحی تحویل داد تا به نزد عمر بن سعد منتقل کند.

آثار و اماکن تاریخی جاجرم– حاج قاسم خبر نگاری از جاجرم

     آثار باستانی و اماکن تاریخی جاجرم پیش از هشتاد مورد است که از بیست هزار سال قبل تا امروز را شامل می‌شود. ما در این جا به برخی از این اماکن اشاره می‌کنیم:

  1- مسجد جامع.

  2- قلعه جلال الدین که بین جاجرم و گرمه واقع است.

  3- مقبره خواجه مهزیار.

  4- مقبره بدرالدین جاجرمی.

  5- تپه ملا بابا.

  6- تپه پهلوان با قدمت بیست هزار ساله.

  7- بنای خواجه خاموش واقع در روستای خراشا در بخش جلگه سنخواست.

  8- مقبره شیخ اندوقان واقع در روستای دربند در بخش جلگه سنخواست.

  9- امامزاده و تپه دربند در روستای دربند در بخش جلگه سنخواست.

  10- مسجد جامع ایور واقع در روستای ایور در بخش مرکزی.

11- سنگ نوشته واقع در روستای جربت در بخش جلگه سنخواست.

12- قلعه و درخت قدیمی واقع در روستای رفته.

13- درخت کهنسال واقع در روستای بام در بخش جلگه شوقان.

14- تپه و غاز گنج کوه در بخش جلگه شوقان.

15- معصوم‌زاده واقع در شهر سنخواست. 

16- گورستان باغ رضوان روستای دشت.

17- رباط در روستای قلی در بخش جلگه سنخواست.

18- قلعه جغدی واقع در بخش جلگه شوقان.

غلامرضا اکرمی، مقدسات در شهرستان جاجرم /ـ جمالی، علی اصغر، پیشین، صص 121-119.

شب یلدا در جاجرم

اشاره

شب یلدا، نخستین شب زمستان و طولانی‌ترین شب سال است که ایرانی‌ها طی رسوم کهن خود، دور هم جمع می‌شوند و ضمن دید‌و‌بازدید، خوراکی‌های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و... را مصرف می‌کنند. در این شب، جوانان پای صحبت‌ها و قصه‌های بزرگ‌سالان می‌نشینند و از لابه‌لای داستان‌ها و قصه‌هایی که از زبان این گنج‌های زندگی می‌شنوند، عبرت‌ها و درس‌های بی‌شماری برای خود می‌اندوزند. از جمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از سال‌مندان و بیماران است. ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی در شب یلدا و دیگر شب‌های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می‌ورزند.

اسراف نکنیم

خداوند برای رفاه و آسایش بندگان خود، نعمت‌های بسیاری آفریده و به آنها امر فرموده از این نعمت‌ها استفاده کنند؛ ولی همواره بکوشند از اسراف کردن بپرهیزند. زیرا خداوند اسراف را دوست ندارد. امام علی علیه‌السلام اسراف کردن را موجب هلاکت دانسته و امام سجاد علیه‌السلام در دعا و مناجات‌های خود با خدا می‌فرماید: «و مرا از زیاده‌روی بازدار و روزی‌ام را از تلف شدن نگاه‌دار و دارایی‌ام را با برکت دادن به آن افزون کن و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان.» رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می‌شود که با زیاده‌روی نکردن در مصرف خوراکی‌ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی‌بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

زمستان، بهار مؤمنان

انسان‌هایی که عاشق عبادت هستند و از صمیم دل آن را دوست می‌دارند، تمام وجود خود را وقف عبادت می‌کنند و هر یک از اعمال و گفتار خود را با نیت تقرب به خداوند انجام می‌دهند. این‌گونه افراد جزء برترین‌های مردم شمرده می‌شوند و ترسی از سختی‌های دنیا ندارند. روزها و شب‌های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است. امام صادق علیه‌السلام این فرصت نیکو را این‌گونه معرفی می‌کند: «زمستان، بهار مؤمن است. شب‌هایش طولانی است که برای عبادت نیمه‌شب از آن کمک می‌گیرد و روزهایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می‌جوید». برخاستن از خواب شیرین در دل شب و اندیشیدن در ملکوت آسمان‌ها و زمین، خدا و قدرت او و نیز روزه گرفتن در روزهای کوتاه زمستانی، بهترین و خالص‌ترین عبادت خدای تعالی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «روزه زمستان، غنیمتی فرح‌بخش است»

دیدار با خویشاوندان

خداوند در آیات بی‌شماری به بندگان خود دستور می‌دهد خویشاوندان و نزدیکان خود را فراموش نکرده و همواره جویای احوال آنها باشند و آنها را از قطع رحم و رسیدگی نکردن به خویشان برحذر می‌دارد. امام باقر علیه‌السلام در اهمیت این موضوع می‌فرماید: «صله رحم اعمال را پاک می‌کند، دارایی‌ها را فزونی می‌بخشد، بلا را برطرف می‌گرداند، کار حساب‌رسی در قیامت را آسان می‌کند و مرگ را به تأخیر می‌اندازد» صله رحم و دیدار با اقوام به قدری اهمیت دارد که رسول خدا صلی الله علیه و آله حتی یک سال پیاده‌روی برای آن را جایز می‌شمارد. شب‌های بلند زمستانی، فرصت بسیار خوبی است که می‌توان از آن بهره‌برداری صحیح کرده، به دیدار اقوام و نزدیکان شتافت و در اجرای این سنت پسندیده و نیک که ثواب بسیاری هم دارد، پیش‌قدم شد.

بیان قصه‌های قرآنی

خداوند در قرآن کریم بندگان خود را به قصه‌های قرآن توجه داده و هر یک از این سرگذشت‌ها را دارای حکمتی می‌داند که برای انسان‌ها هزاران پند و اندرز در خود نهفته دارد. امام علی علیه‌السلام نیز می‌فرماید: «بهترین داستان، رساترین اندرز و سودمندترین پند، کتاب خدای عزوجل است.» داستان‌ها و افسانه‌های زمینی، پس از چندبار تکرار، کم‌کم تازگی و جذابیت خود را از دست می‌دهد؛ ولی قرآن تنها کلامی است که هر اندازه هم تکرار شود، "کهنه‌شدنی" نیست. در شب یلدا و شب‌های زمستانی که دور هم جمع می‌شویم و پای صحبت بزرگ‌ترها می‌نشینیم، نیکو و شایسته است به جای داستان‌ها و قصه‌هایی که گاه با خرافات همراه است، به قصه‌های قرآنی توجه کنیم که هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود و خرافات در آن راه ندارد.

دقت در آفرینش شب و روز

شب، مایه آرامش و سکون است. با پایان روز و پس از به اتمام رسیدن ساعات تلاش و کوشش در راه کسب روزی، آدمیان در سکوت شب، آرامش خود را می‌یابند و استراحت می‌کنند. شب‌های طولانی زمستان، فرصت خوبی است تا با دقت در نظام آفرینش وگردش شب و روز، به بزرگی خدای تعالی و کوچکی خود در این نظام هستی اعتراف کنیم. زیبایی‌های شب و درخشش ستارگان در پرده‌های سیاه شب‌های فرو‌رفته در ظلمت و گسترش نور ماه در آسمان‌ها، همه نشان از قدرت بی‌پایان خداوند دارد. در این شب‌ها می‌توانیم به ستایش خدا بپردازیم. چنان‌که امام علی علیه‌السلام می‌فرمود: «خدای پاک! چه عظیم و پرشکوه است آن‌چه از آفرینش تو می‌بینیم، و چه خرد است هر بزرگی در برابر قدرت تو، و چه حقیر است آن‌چه ما می‌بینیم در برابر قدرت ناپیدای تو از دیدگان ما».

حساب‌رسی اعمال روزانه

محاسبه نفس و بررسی کارهای روزانه، ویژگی کسانی است که ایمان حقیقی در جان و دلشان راه یافته است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «پیش از آن‌که مورد حساب‌رسی قرار بگیرید، خود به حساب نفستان برسید و پیش از آن‌که سنجیده شوید، خود، نفس‌تان را در ترازوی سنجش بگذارید و برای آن روز حساب بزرگ آماده شوید.» کسانی که از فرصت‌های زندگی بهترین بهره‌ها را برده و نیک‌ترین ذخیره‌ها را می‌اندوزند، در راه اطاعت خدا و خویشتن‌داری از نافرمانی او شکیبایی می‌ورزند و روز قیامت بدون محاسبه اعمال به بهشت می‌روند؛ زیرا این افراد در این دنیای فانی، در لحظه‌لحظه زندگی دقت کرده‌اند تا دچار لغزش نشوند. طولانی بودن شب‌های زمستانی و آرامشی که در آن برای آدمی ایجاد می‌شود، بهترین فرصت برای مراقبت و رسیدگی به اعمال روزانه است.

شب یلدا و دیوان حافظ

از گذشته‌های دور در خانواده‌های ایرانی در کنار قرآن کریم، دیوان حافظ نیز مورد توجه و عنایت خاصی بوده است. ایرانیان همان‌گونه که با قرآن استخاره کرده، برای شروع کارهای خود از این کتاب آسمانی طلب خیر می‌کنند، به دیوان حافظ نیز تفأل می‌زنند و از خواجه شیراز دعای خیر می‌خواهند. یکی از رسم‌های جالب و زیبای ایرانی‌ها در شب یلدا، تفأل زدن به دیوان حافظ و خواندن اشعار عرفانی اوست که برگرفته از آیات قرآن است. شایسته است در این شب طولانی، با تفأل زدن به حافظ و خواندن اشعار عرفانی او، از خرافات و تفأل زدن به شیوه‌های خرافی دیگر پرهیز کنیم. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «از ما نیست کسی که فال بد زند یا برایش فال بد زده شود». قرائت اشعار پسندیده و نیکو، به ویژه اشعاری که در مدح اهل بیت علیهم‌السلام سروده شده، از جمله کارهای خوب و نیکویی است که می‌توان در این شب انجام داد.

انار و گردو بخورید

خداوند مهربان در طبیعت بخشنده خود، در هر فصل نعمت‌ها و میوه‌هایی در دسترس ما گذاشته که سلامت ما را تأمین و قدرت دفاعی بدن را در مقابل بیماری‌ها افزون می‌سازد. در زمستان که به علت تغییر هوا و عوامل دیگر مانند باد و باران، سرماخوردگی و بیماری‌هایی نظیر آن زیاد می‌شود، وجود انار می‌تواند نه تنها شفا‌بخش بوده، بلکه در حفظ سلامت و جلوگیری از این‌گونه بیماری‌ها مؤثر باشد. شاید حکمت خوردن انار در نخستین شب زمستان همین مسأله باشد. گردو نیز از تنقلاتی است که در این شب مصرف می‌شود و فایده‌های بسیاری دارد. امام علی علیه‌السلام فرموده است: «خوردن گردو در زمستان و فصل سرما، کلیه‌ها را گرم و سردی را از بدن دفع می‌کند». رعایت این آداب و رسوم پسندیده و توجه به حکمت خوراکی‌هایی که در این شب مصرف می‌شود، می‌تواند راه‌گشای خوبی برای جوانان و نوجوانان باشد.

به یکدیگر هدیه بدهید

ایران کشوری گسترده با اقوام مختلف است که هر یک از آنها در پرتو رسم‌های ویژه منطقه خود، شب یلدا را به گونه‌ای خاص برگزار می‌کنند. از جمله رسم‌های ایرانی که در شب یلدا در میان اقوام مختلف برگزار می‌شود، رسم پسندیده هدیه دادن و هدیه گرفتن است. این سنت نیکو در اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته و پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است: «به یکدیگر هدیه بدهید تا دل‌هایتان به هم مهربان شود. به یکدیگر هدیه دهید؛ زیرا کینه‌ها را از بین می‌برد». پیامبر خدا صلی الله علیه و آله همواره به این امر نیکو اهتمام می‌ورزیدند و هر هدیه‌ای که به آن حضرت داده می‌شد، با روی باز می‌پذیرفتند؛ زیرا آن را نوعی احترام به شخص هدیه‌دهنده می‌دانستند. هدیه دادن به کوچک‌ترها در این شب، سبب می‌شود تا کودکان ونوجوانان به بزرگ‌ترها با دیده احترام نگریسته و محبت آنها را در دل خود نگاه دارند.

مهمترین قابلیتها و پتانسیل های گردشگری شهرستان جاجرم می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

1ـ قلعه جلال الدین : بین جاجرم وگرمه واقع بر روی کوهی مربوط به قرن 6و7 هجری دوره سلجوقیان .

2ـ مسجد جامع جاجرم : واقع در نقطه شهری جاجرم مربوط به قرن 4 هجری .

3ـ کاروانسرای رباط قلی : واقع در نزدیکی سنخواست وروستای قلی و گازان و مربوط به دوران تیموری وصفوی .

4ـ کاروانسرای رباط قره بیل : واقع در روستای قره بیل مربوط به دوران تیموری و صفوی .

5ـ کاروانسرای رباط عشق : واقع در روستای رباط عشق و جنب روستای اصغر آباد مربوط به دوران تیموری وصفوی .

6ـ بنای باغ مزار گرمه : واقع در نقطه شهری گرمه مربوط به قرن 7 هجری

7ـ بنای خواجه مهزیار : واقع در حاشیه نقطه شهری جاجرم مربوط به دوران اسلامی بازسازی شده و تغییر شکل یافته است .

8ـ امام زاده متعدد : شاهزاده ابراهیم در روستای دربند .

9ـ سنگ نبشته های جربت : واقع در 15 کیلومتری روستای جربت مربوط به دوران پیش از تاریخ تا اسلام .

10ـ سردابه های متعدد که در جاجرم و ایور دیده شده است

11ـ تپه پهلوان : (حاشیه جاجرم) مربوط به هزاره 4 قبل از میلاد و دوران تاریخی

12ـ تپه های حیدران : (حاشیه جاجرم ) مربوط به هزاره 4 تا هزاره 2 قبل از میلاد.

13ـ تپه عشق : واقع در روستای رباط عشق و جنب کاروانسرای رباط عشق .

14ـ تپه های قلندر : واقع در جاجرم مربوط به صدر اسلام تا ایلخان .

مستشرقینی چون راولینسون و پیگولوسکایا، هکاتم پولیس یا شهر صد دروازه رادر حوالی جاجرم می دانند . اگر جاجرم همان هکاتم پولیس باشد ، پایتخت اشکانیان درپادشاهی تیر داد اول است

کانی شناسی بوکسیت:

کانی های اصلی تشکیل دهنده بوکسیت عبارتند از: دیاسپور ، بوهمیت ، هیدراژیلیت.

الف)بوهمیت و دیاسپور : این دو کانی اکسی هیدروکسید آلومینیوم هستند. از نظر ساختار بلورین این دو کانی با یکدیگر تفاوت دارند . فرم بلوری بوهمیت درشت بسیار کمیاب ولی اغلب به صورت اجتماع بسیار ریز ورقه ای یافت می شود . بلورهای دیاسپور به صورت لوح های کوچک و اجتماع بلوری ورقه ای تا ویز فلسی است . بوهمیت به رنگ سفید است ولی به علت وجود نا خالصی های همراه به رنگهای زرد یا قهوه ای نیز دیده می شود.

دیاسپور نیز به رنگ های زرد تا قهوه ای یافت می گردد شناخت این دو کانی معمولا بسیار دشوار و به طور عمده می توان آنها را از طریق میکروسکوپی یا مطالعات اشعه X   تشخیص داد وزن مخصوص بوهمیت 01/3 تا 06/3 و وزن مخصوص دیاسپور 3/3 سختی بوهمیت 5/3 و سختی دیاسپور 6 تا 17 است.

ب)هیدراژیلت : به رنگ سفید نقره ای تا سفید متمایل به زرد یا قهوه ای یا قرمز است . سختی 5/2 تا 5/3 دارد و دارای وزن مخصوص 35/2 است. هیدراژیلت به طور عمده بر اثر هوازدگی این نوع سنگ ها لاتریت می باشد . این خاک ها حاوی مقدار زیادی هیدراژلیت و مقدار کمی نیز نا خالصی هایی از کوارتز Sio2   ، اکسید آهن Fe2o3   هماتیت ، دی اکسید تیتانیوم Tio2رو تیل یا مقداری کائولینیت هستند به این نوع خاک ها بوکسیت یا بوکسیت لا تریتی می گویند.

کانی ها تشکیل دهنده ی بوکسیت جاجرم به شرح زیر تقسیم بندی شده است:

1.کانی های آلومینیوم دار شامل :دیاسپور به طور عمده همراه با مقدار کمی بوهمیت

2.کانی های آهن دار شامل: هماتیت و به مقدار کمی گوتیت ، مقداری آهن در ترکیب شاموزیت.

3.کانی های رسی شامل:کائولینیت ، یا کانی های مشابه آن مانند ایلمنیت است که به سیلیس فعال موسوم است.

4.شامل کانی های :آناتاز ، روتیل ، کربناتها ، کوارتز ، ژیپس.

فرآیند آماده سازی:<\/h4>

شیوه استخراج در بوکسیت به صورت پلکانی و روباز است و چون لایه های بوکسیت شیب دار به سمت عمق است به همین خاطر پله های احداث شده در معدن بوکسیت دارای شیب 35 تا 45 درجه هستند و شیب پله های در باطله 75 درجه است. ارتفاع پله ها 5 متر است و باید این نکته را هم در نظر گرفت که ارتفاع حقیقی 5 متر است و همچنین ارتفاع ظاهری 5/3 متر است.

در بوکسیت جاجرم گسل هایی بزرگ وجود دارد که آینه گسل آنها به وضوح دیده می شود این گسل ها گاه لایه را تا حدود 10 تا 20 متر جابجا کرده و در مواقعی لایه ها را به هم ریخته یا لایه ها را با هم مخلوط کرده است. طرز استخراج در معدن بوکسیت جاجرم به این صورت است که ابتدا توسط دریل واگن چال هارا حفر می کنند سپس آنها را خرج گذاری کرده عمل انفجار را انجام می دهند پس از انفجار سنگ خرد شده را توسط لودر بارگیری کرده و با کامیون به کارخانه ارسال می کنند.                     

بار اولیه توسط کامیون به داخل مخزن اولیه که در زیر آن نوار نقاله ای قرار دارد که سنگ ها را به داخل سنگ شکن اولیه هدایت می کند.

در این بخش سنگ شکن فکی و سنگ شکن ضربه ای وجود دارد . سنگ شکن فکی متشکل از یک فک ثابت و یک فک متحرک است که به وسیله یک الکترو موتور به حرکت در آمده و عمل خردایش انجام می شود .بار اولیه به سنگ شکن فکی وارد و با ابعاد حدود 5 سانتی متر خارج می شود و توسط نوار نقاله به بخش دوم منتقل می شود در مسیر این نوار دو جداکننده الکتریکی و مغناطیسی از نوع نوار متقاطع می باشد که وظیفه جدا کردن ناخالصی های فلزی را بر عهده دارد در مرحله بعد یک جدا کننده الکتریکی قرار دارد که قطعات فلزی که از جدا کننده اول می گذرد در این بخش جذب می شود در کنار این نوار نقاله یک کارگر قرار می گیرد و زمانی که سنسور عبور و جذب نشدن را اعلام کند کارگر خط را متوقف کرده و قطعه ی فلزی را جدا می کند در مرحله ی بعد مواد از روی نوار به داخل سرند با شبکه های دایره ای به شعاع 2 سانتی متر ریخته می شود تا مواد با دانه بندی مناسب وارد سنگ شکن چکشی شود و ما بقی به داخل آسیاب فکی باز می گردد نوع حرکت سرند از نوع دورانی است سنگ شکن دوم دارای 40 چکش 70 کیلو گرمی به شکل + که چکش ها در انتهای هر شاخه قرار دارد مواد بعد از خردایش و رسیدن به ابعاد مناسب از سرند زیر سنگ شکن تخلیه و به وسیله ی نوار به بخش بعدی حمل می گردد. در مسیر نوار غبار گیری وجود دارد که وظیفه ی گرفتن غبار حاصل از سنگ شکنی را بر عهده دارد این غبار گیر غبار های دریافتی را بر روی یکی از نوارهای نقاله منتقل می کند .

نوارهای نقاله مواد خردایش شده را به این بخش منتقل می کند این مواد بر روی دو نوار نقاله ی ثابت می ریزد و از آنها بر روی دو نوار کالسکه ای که امکان حرکت بر روی تمام قسمت های دپو را دارد وتوسط موتور هایی که بر روی آنها قرار گرفته که به وسیله ی جمع کردن کابل های متصل به انتهای مسیر حرکت می کند ، ریخته می شوند که این نوارها مواد را به داخل 6 سیلو تخلیه می کند. مواد می توانند توسط    scraper   بارگیری شوندscraper    بخشی را که قصد استفاده از آن را داریم تخلیه می کند scraper   از قسمت بالای دپو برداشت می کند و در چهار وضعیت یک تا یک چهارم می تواند از تمام طول دپو برداشت کند ، مواد برداشت شده بر روی نوار نقاله ای که در جلوی دپو قرار دارد ریخته می شود و توسط یک نوار زیر زمینی به مرحله ی بعد منتقل می شود.

در این بخش مواد خردایش شده توسط نوار به داخل یک مخزن اولیه می ریزد که در قسمت پایین توسط یک لوله ی خروجی به داخل آسیاب وارد می سود این بخش شامل سه آسیاب ، که دو آسیاب فعال و یکی از آنها به عنوان رزرو است . علاوه بر بوکسیت ، سود نیز از دو تانکر جانبی واقع در واحد و آهک از مرحله قبل به داخل آسیاب وارد می شود آسیاب ها از نوع گلوله ای که متشکل از سه بخش که بعد از این مرحله ترکیب مواد به صورت گل آب به مرحله ی بعد منتقل می شود.

سنگ شناسی آهک: <\/h4>

سنگ آهک سنگی است رسوبی با ترکیب شیمیایی CaCo3   درجه سختی حدود 3 در جدول موهس و وزن مخصوص 7/2 گرم بر سانتی متر مکعب کلسیت تنها کانی اصلی تشکیل دهنده سنگ آهک است.

سنگ آهک همواره با مقادیری کربنات منیزیم ، سیلیس ، مس و غیره همراه است ، سنگ آهک ممکن است تماما از بلورهای کلسیت تشکیل شده باشد که در این حالت به آن میکریت گفته می شود و یا ممکن است از تکه های مختلف به نام آلوکم تشکیل شده باشد که توسط سیمانی از بلورهای درشت و ریز کلسیت به هم پیوسته شده باشد. قطعات آلوکم ممکن است از ذرات و تکه های خرد شده ، رسوبات آهکی پیشین یا قطعات آهکی پوسته جانوران تشکیل شده باشد ، در شرایطی که بیشتر از عناصر سازنده آهکی پیوسته یا صدف خیس باشد این سنگ در اصلاح لوماشن نامیده می شود .

از گونه های دیگر سنگ آهک ها آراگونیت و تراورتن است که در اثر کارائی چشمه های آب گرم به وجود می آید ، اگر افت دمای آب چشمه ها کند باشد آراگونیت  به وجود می آید و اگر این افت دما بر تندی صورت گیرد ، تراورتن تشکیل می شود . در ایران به سنگ آراگونیت ، مرمر می گویند و نام تجارتی انواع رنگی آن انیکس است.

به طور کلی در طبیعت دو نوع سنگ آهک وجود دارد

1.سنگ آهک با کلسیم زیاد ( High calcium lime stone  ) که دارای حدود 5/0 تا 2 درصد اکسید منیزیم است

2.سنگ آهک دولومیتی (Dolomitic lime stone  ) که ممکن است از نسبت های مختلف آهک و دولومیت تشکیل شده باشد.

آلومینای جاجرم - واحدهای بوکسیت و آهک

مقدمه<\/h4>

تولید آلومینا از بوکسیت رایج ترین روش تولید آلومینیوم می باشد و امروزه بیش از 95 درصد آلومینای مورد نیاز از بوکسیت تولید می شود. کانسار بوکسیت جاجرم بزرگترین ذخیره شناخته شده بوکسیت در ایران است این کانسار اولین بار در سال 47 شناسایی شد.

نمونه برداری های انجام شده در سال های 1349 و1351 نشان داد که بوکسیت جاجرم دارای ارزش اقتصادی و به عنوان ماده اولیه تولید آلومینا قابل استفاده و بهره برداری است. عملیات اکتشافی آن از سال 1362 آغاز گردیده و ذخیره شناخته شده در آن حدود 20 میلیون تن برآورد گردیده است.

میزان تولید سالیانه معدن در طول دوره بهره برداری جهت تامین خوراک 795 هزار تن در نظر گرفته شده است که ابتدا در طول دوره آماده سازی حدود 1250 هزار تن بوکسیت تولید خواهد داشت.

موقعیت جغرافیایی معدن آهک:<\/h4>

معدن آهک با تولید سالیانه 500 هزار تن برای تغذیه کارخانه در نظر گرفته شده است. این معدن در شمال شرق ایران در رشته کوه زیر کهر در 15 کیلومتری شمال شهرستان جاجرم می باشد. شهر جاجرم در شمال غربی استان خراسان و در 125 کیلومتری جنوب غرب بجنورد و در 160 کیلومتری شمال غرب سبزوار و در 125 کیلومتری شمال شرق شاهرود قرار گرفته است و کوه زو واقع در 15 کیلومتری شمال شرق جاجرم با عرض جغرافیایی 22 و 37 شمالی و طول 35 و65 شرقی قرار دارد.

عملیات آماده سازی و بازگشایی معدن آهک به شرح زیر است:

احداث راه دسترسی آسفالته از واحد خردایش تا معدن آهک به طول 450 متر و عرض 10 متر و احداث راه شوسه دسترسی به کار معدن آهک به طول 950 متر و عرض 12 متر و ایجاد فضای دسترسی و احداث اولین پله استخراج. وزن این فعالیت در مجموع فعالیت های معدن 4/3 درصد است. مصرف آهک در خط تولید حدود 350 هزار تن است با توجه به اتلاف سنگ در مراحل سنگ شکنی و استخراج سالانه باید 580 هزار تن سنگ آهک از معدن استخراج شود.

فرآیند کلی کارخانه استحصال هیدرات آلومینیوم از بوکسیت :

این روند توسط ترکیب آهک و بوکسیت استخراج شده از معادن پس از طی مراحل خردایش و سودی که توسط خطوط راه آهن از مبادی تولید به محل کارخانه حمل می شود درون آسیاب انجام می گردد در مراحل مختلف انحلال هیدرات در سود حل می شود و با اضافه کردن ذرات هیدرات عمل ترسیب انجام می گردد و بعد از مراحل فیلتراسیون و جدایش سود در مرحله ی پایانی بسته بندی و به عنوان محصول نهایی به فروش می رسد و گل قرمز به عنوان باطله در مخازن جدا کننده ته نشین و بعد از فیلتراسیون در سد باطله دپو می شود.

سنگ شناسی بوکسیت:<\/h4>

بوکسیت سنگ معدن اصلی آلومینیوم است که تشکیل آن در شرایط خاص هوازدگی صورت می گیرد و ذخایر آن معمولا در سطح یا اعماق کم متمرکز می شود . عنصر آلومینیوم اگرچه فراوان ترین فلز پوسته ی زمین و از نظر فراوانی عناصر سومین عنصر موجود در طبیعت است ولی ترکیب آن با عناصر دیگر به صورت پیچیده ای است از این رو استخراج آن از کانی های آلومینیوم مشکل و بدون صرفه است این عنصر تشکیل دهنده اصلی تمام رس ها خاک ها و سیلیکات های معمولی سنگ ها است.

بوکسیت در گذشته به کانی اکسید آلومینیوم آبدار با فرمول   2H2O   و AL2O3   اتلاق می شد اما اکنون چه در کانی شناسی وچه در صنعت به مجموعه ای از اکسیدهای آلومینیوم آبدار با نسبت های متفاوت آلومینیوم گفته می شود .

به طور کلی بوکسیت در صورتی از نظر اقتصادی مناسب برای بهره برداری است که دارای حداقل50 درصد آلومینیوم و کمتر از 6 درصد سیلیس باشد . معمولا بوکسیت حاوی اکسید آهن سه ظرفیتی است که مقدار آن در ذخایر بوکسیت حدود 10 درصد است و این ذخایر ممکن است تا 4درصد اکسید تیتان داشته باشد.

از نظر چگونگی تشکیل بوکسیت در شرایط خاص هوازدگی که مخصوص مناطق گرم است شکل می گیرد و محصولی از انباشته شدن سیلیکات های آلومینیوم تجزیه شده در سنگ هایی است که حاوی کوارتز آزاد کم هستند به این ترتیب که در این سنگ ها معمولا سیلیکاتها شکسته شده و سیلیس و قسمتی از آهن آزاد شده به صورت اکسید آلومینیوم همراه با تیتان و مقادیری از اکسید آهن (گاهی اکسید منگنز) و مقداری سیلیس به صورت محصول نهایی بر جای می ماند بعضی از زمین شناسان معتقدند که باکتری ها در انجام این واکنش ها نقش موثری دارند به هر حال برای تشکیل ذخایر بوکسیت این شرایط لازم است :

الف-وجود آب و هوای گرم و معتدل مرطوب درجه حرارت مناسب برای انجام واکنش های مختلف به منظور تشکیل بوکسیت بیش از 20 درجه سانتیگراد است . از طرفی افزایش رطوبت منطقه نیز سبب تمرکز گاز کربنیک بیشتر در سطح و در نتیجه شرایط مناسب برای هوازدگی است.

ب-وجود سنگ هایی که تحت شرایط آب وهوایی مناسب تولید کننده بوکسیت باشند این سنگ ها مشتمل بر گروهی که حاوی سیلیکات های آلومینیوم نسبتا زیاد وآهن وکوارتز کم باشد.

ج-وجود عوامل مناسب برای شکستن سیلیکات ها وانحلال سیلیس .

د- وجود شرایط مناسب در سطح به طوری که ریزش های جوی به آرامی در زمین فرو روند. غالب مناطقی که برای ذخایر بوکسیت مناسب تشخیص داده شده اند مناطقی با شیب کم یا سطوح فرسایشی موجی و بالاخره دگر شیبی هایی با شیب ملایم باشند . در چنین سطوحی جریان آب به کندی صورت می گیرد و فرو رفتن آن نیز به آرامی و در طول زمان انجام می شود .

ه-وجود شرایط مناسب در زیر زمین برای خروج محلول های حاوی باطله های حاصل از انجام واکنش ها .

اگر شرایط زیر زمینی طوری باشد که آب نتواند جریان یافته از محیط خارج شود عمل دگرسانی و تغییر و تبدیل مواد و تشکیل بوکسیت به انجام نمی رسد . ضمن آنکه تداوم این روند در صورت وجود شرایط مناسب دخالت زیادی در مقدار ذخیره دارد . به عبارت دیگر برای تشکیل ذخایر بزرگ زمان طولانی زمین شناسی و تداوم شرایط مناسب ضروری است وپس از تشکیل بوکسیت نیز باید شرایط به گونه ای فراهم شود که ماده معدنی باقی بماند.

 

جاجرم دروازه تمدن خراسان بزرگ

       شهرستان جاجرم با وسعت 9720کیلومتر مربع در جنوب غربی استان خراسان شمالی واقع شده از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از شمال شرق به شهرسان بجنورد، از جنوب به شهرستان اسفراین، از جنوب شرق به شهرستان سبزوار، از جنوب غرب به استان سمنان و از شمال غرب به استان گلستان محدود می‌گردد.

     از نظر طبیعی نیز به دو بخش کوهستانی و بیابانی تقسیم می‌گردد. ارتفاعات آلاداغ و سالوک در شمال و کویر جاجرم در جنوب شهرستان واقع شده و از سمت شمال غرب نیز به پارک ملی گلستان محدود می‌گردد. رودهای در بند و کال شور جاجرم تنها جریانهای قابل ملاحظه ای در این منطقه هستند .

آب وهوای شهرستان جاجرم در قسمتهای شمالی معتدل کوهستانی و دشتهای جنوبی آن در قلمرو آب و هوای نیمه بیابانی با زمستانی ملایم و تابستانی گرم وخشک است طبق سر شماری 1381 جمعیت این شهرستان 60000نفر است . اساس فعالیت های اقتصادی این شهرستان بر پایه کشاورزی و دامپروری و محصولات مهم کشاورزی منطقه گندم و جو ، پنبه ، چغندر قند ،صیفی جات و پسته کاری است . کارخانه تولید آلومینای جاجرم ، یکی از طرحهای عظیم ملی است که در این شهر احداث گردیده و ظرفیت نهایی آن سالانه 280 هزار تن می باشد . جاجرم به گفته برخی از مورخان جاگرم نام داشته یعنی جای گرم و با توجه به نزدیکی کویر پس از تسلط اعراب بر ایرانیان و معرب شدن پاره ای از کلمات و نبودن حرف (گ)در زبان عربی به جاجرم تغییر نام یافته است . زبان اهالی مرکز شهرستان جاجرم فارسی و در بعضی روستاهای شهرستان ، به گویشهای محلی و کردی تکلم می نمایند . جاجرم از جمله محل هایی است که در تاریخ از زمان سلوکیان و ساسانیان قدمت دارد و در دوران عباسیان تا قاجاریه نیز جایگاهی داشته است . در دوره سلوکیان محل گذر سپاهیان اسکندر و از دوره اشکانیان نیز سکه هایی پیدا شده است و دوره ساسانیان هم مسیر کاروان روی شمال ، عشق آباد ، نشاء و جاده ابریشم بوده است . ابومسلم خراسانی از این منطقه به قومس رفته و در دوره طاهریان مازیار دیواری ساخت . از جاجرم تا جیلان در زمان صفاریان اصفهبد که گرگان را به تصرف در آورده بود جاجرم را نیز مسخر گردانید . گویند شیخ الرئیس برای ملاقات با شیخ خرقانی عارف مشهدی از گرگان عازم جرجان شده و از طریق طوس و جاجرم به سرحد کومش رفته است . در وره غزنویان جاجرم در آرامش نسبی فرو رفت   و در دوره سلجوقیان این شهرستان از مضافات نیشابور محسوب شد از جمله سلطان محمد خوارزم شاه پس از ترک نیشابور در جهت شمال غرب به سوی اسفراین عزیمت نمود و از طریق شاهراه بزرگ جاجرم پای در راه ری نهاد . چنگیز پس از خراب کردن باغ ، تولو خان را برای ویرانی بلاد دیگر از جمله ابیورد ، بارز ، طوس ، جاجرم ، جوین ، بیهق، خواف و سرخس با لشگر فرستاد و همه را با خاک یکسان کرد . همچنین از سربداران یاد شده است که پس از تسخیر سبزوار ، اسفراین و جاجرم را نیز تسخیر کردند . در دوره صفویان جاده استر آباد به جاجرم سنگ فرش شد و در 1144هجری نادر برای لشگر کشی به عراق پس از زیارت امام رضا(ع) عبور می کند .

مسلم است در طول تاریخ این مکان آبادانی بحدی بوده که توان پاسخگویی به نیاز سلاطین وقت را به راحتی داشته همچنین مرکز نگهداری سپاه وقشون برای رسیدن به خراسان و یا به مازندران به شمار می رفته است . چنین بر می آید که نزول جاجرم پس از آن رونق آبادانی (بدلیل زلزله و جنگ) بخصوص در دوره پهلوی و قاجاریه بوده و فقر و محرومیت آن افزایش پیدا کرده است . شهرستان جاجرم دارای بیش از 250اثر باستانی مربوط به دوران پیش از اسلام ،تا دوره قاجاریه می باشد .از جمله مهمترین قابلیتها و پتانسیل های گردشگری شهرستان جاجرم می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

1ـ قلعه جلال الدین : بین جاجرم وگرمه واقع بر روی کوهی مربوط به قرن 6و7 هجری دوره سلجوقیان .

2ـ مسجد جامع جاجرم : واقع در نقطه شهری جاجرم مربوط به قرن 4 هجری .

3ـ کاروانسرای رباط قلی : واقع در نزدیکی سنخواست وروستای قلی و گازان و مربوط به دوران تیموری وصفوی .

4ـ کاروانسرای رباط قره بیل : واقع در روستای قره بیل مربوط به دوران تیموری و صفوی .

5ـ کاروانسرای رباط عشق : واقع در روستای رباط عشق و جنب روستای اصغر آباد مربوط به دوران تیموری وصفوی .

6ـ بنای باغ مزار گرمه : واقع در نقطه شهری گرمه مربوط به قرن 7 هجری

7ـ بنای خواجه مهزیار : واقع در حاشیه نقطه شهری جاجرم مربوط به دوران اسلامی بازسازی شده و تغییر شکل یافته است .

8ـ امام زاده متعدد : شاهزاده ابراهیم در روستای دربند .

9ـ سنگ نبشته های جربت : واقع در 15 کیلومتری روستای جربت مربوط به دوران پیش از تاریخ تا اسلام .

10ـ سردابه های متعدد که در جاجرم و ایور دیده شده است

11ـ تپه پهلوان : (حاشیه جاجرم) مربوط به هزاره 4 قبل از میلاد و دوران تاریخی

12ـ تپه های حیدران : (حاشیه جاجرم ) مربوط به هزاره 4 تا هزاره 2 قبل از میلاد.

13ـ تپه عشق : واقع در روستای رباط عشق و جنب کاروانسرای رباط عشق .

14ـ تپه های قلندر : واقع در جاجرم مربوط به صدر اسلام تا ایلخان .

مستشرقینی چون راولینسون و پیگولوسکایا، هکاتم پولیس یا شهر صد دروازه رادر حوالی جاجرم می دانند . اگر جاجرم همان هکاتم پولیس باشد ، پایتخت اشکانیان درپادشاهی تیر داد اول است

روز نامه خراسان شمالی شنبه 11مهر 83

خوشنویسان جاجرم- محمد بن گرایلی جاجرمی

             از خوشنویسان قرن سیزده هجری قمری است. کتاب تاریخ جهانگشای علاءالدین عطا ملک جوینی تالیف قرن هفتم را در سال 1230 هجری قمری به خط نستعلیق نگاشته است. نسخه خطی این کتاب به شماره 2053/ف در کتابخانه ملی نگهداری میشود.

خوشنویسان جاجرم- درویش جاجرمی

 محمد بن دوست محمد مشهور به « درویش جاجرمی » از خوشنویسان قرن یازدهم و دوازدهم هجری است. کتاب عربی « اعتقادات » از شیخ صدوق ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی ( قرن چهارم ) را در سال 1115 هجری قمری به خط نسخ نگاشته است. نسخه خطی این کتاب به شماره 13217 ض در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری  می شود.

خوشنویسان جاجرم- محمد بن میر ملک جاجرمی

      از خوشنویسان قرن یازدهم هجری است. نگارش کتاب عربی « کمال الدین و تمام النعمه فی اثبات الغیبه » از ابوجعفر محمد بن بابویه قمی را به خط نسخ در قبل از سال 1092 هـ ق به پایان رسانده است. نسخه خطی این کتاب به شماره 15387 در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود.

خوشنویسان جاجرم-فخر الدین جاجرمی

          فخرالدین محمد بن علی جاجرمی از خوشنویسان قرن یازدهم هجری است. کتاب « مسالک الافهام فی شرایع الاسلام »  به زبان عربی و در فقه از شیخ زین الدین بن علی عاملی مشهور به شهید ثانی ( قرن دهم ) را در سال 1088 هـ ق به خط نسخ نگاشته است. نسخه خطی این کتاب به شماره 15009 در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود.

خوشنویسان جاجرم-محمد صادق جاجرمی

 از خوشنویسان قرن یازدهم هجری قمری است. کتاب « حاشیه تهذیب المنطق » از نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین حسین یزدی شهابادی ( قرن دهم ) را در سال 1070 هـ ق به خط نستعلیق نگاشته است. نسخه خطی این کتاب به شماره 1596 در کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد نگهداری می شود.

 منبع: کتاب مشاهیر جاجرم، تالیف حسین علیزاده جاجرم